Vi phạm điều cấm của luật không chỉ đơn thuần là hành vi trái pháp luật mà còn có thể kéo theo hậu quả nghiêm trọng về dân sự, hành chính, thậm chí hình sự. Nhiều cá nhân, tổ chức do thiếu hiểu biết hoặc chủ quan đã vô tình thực hiện những hành vi bị pháp luật nghiêm cấm, dẫn đến hậu quả pháp lý nặng nề và thiệt hại về quyền lợi.

Bài viết này, do Luật sư của Luật Thiên Mã biên soạn, sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm, các trường hợp cụ thể vi phạm điều cấm của luật, cũng như cách nhận diện và phòng tránh rủi ro pháp lý theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) và các văn bản pháp luật liên quan. Để đảm bảo tuân thủ đúng pháp luật và bảo vệ quyền lợi của mình, hãy đặt lịch tư vấn ngay hôm nay!

Vi phạm điều cấm của luật là gì?

1.1. Khái niệm vi phạm điều cấm của luật

Vi phạm điều cấm của luật là hành vi trái với các quy định pháp luật bắt buộc hoặc cấm đoán, được quy định trong văn bản pháp luật hiện hành. Theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017, giao dịch dân sự có mục đích hoặc nội dung vi phạm điều cấm của luật thì vô hiệu.

“Điều cấm của luật là những quy định của pháp luật không cho phép chủ thể thực hiện hành vi nhất định.”

Ví dụ:

• Giao kết hợp đồng mua bán chất ma túy hoặc vũ khí trái phép.
• Chuyển nhượng quyền sử dụng đất không đúng quy định pháp luật (chưa có sổ đỏ, chuyển nhượng đất rừng đặc dụng…).
• Thỏa thuận thù lao môi giới kết hôn với người nước ngoài nhằm mục đích thương mại.

1.2. Đặc điểm của hành vi vi phạm

• Trái với pháp luật hiện hành: Vi phạm các quy định được ghi nhận trong luật, nghị định, hoặc các văn bản quy phạm pháp luật khác.
• Có thể là hành vi cố ý hoặc vô ý: Dù không có ý định vi phạm nhưng nếu hành vi trái với quy định bắt buộc thì vẫn bị xem là vi phạm điều cấm.
• Không được pháp luật công nhận: Các giao dịch có liên quan thường bị coi là vô hiệu toàn bộ.
• Kéo theo hậu quả pháp lý: Có thể bị xử lý hành chính, hình sự hoặc yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Dẫn chứng thực tế: Theo báo cáo của Bộ Tư pháp năm 2024, 45% các giao dịch dân sự vô hiệu tại Việt Nam bắt nguồn từ hành vi vi phạm điều cấm của luật, trong đó phổ biến nhất là trong các lĩnh vực chuyển nhượng đất đai, đầu tư bất động sản trái phép, hợp đồng lao động vượt quyền hoặc sai thẩm quyền.

>>> Đừng để vấn đề pháp lý làm bạn mất thời gian, hao tiền bạc và mệt mỏi thêm nữa! Hãy đặt lịch tư vấn với luật sư ngay hôm nay – Chỉ một khoản phí nhỏ, bạn tiết kiệm công sức và nhận giải pháp chuẩn tốt nhất từ luật sư.

Đặt lịch tư vấn

Các trường hợp vi phạm điều cấm của luật trong giao dịch dân sự

2.1. Giao dịch vi phạm điều cấm

Theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015, giao dịch dân sự có mục đích và/hoặc nội dung vi phạm điều cấm của luật hoặc trái đạo đức xã hội sẽ bị tuyên vô hiệu.

“Điều cấm của luật là những quy định của pháp luật không cho phép chủ thể thực hiện hành vi nhất định.”

Một số trường hợp giao dịch vi phạm điều cấm của luật thường gặp:

• Cho vay với lãi suất vượt mức trần cho phép: Theo Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017, mức lãi suất cho vay không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ khi pháp luật chuyên ngành có quy định khác.
• Mua bán tài sản bị cấm lưu thông: Ví dụ, mua bán ma túy, vũ khí trái phép, hóa đơn GTGT giả,…
• Chuyển nhượng đất không đủ điều kiện: Như chuyển nhượng đất nông nghiệp chưa có Giấy chứng nhận (sổ đỏ), hoặc đất đang bị kê biên, tranh chấp.
• Hợp đồng che giấu giao dịch thật hoặc trốn tránh nghĩa vụ pháp lý: Như hợp đồng tặng cho giả tạo để trốn thuế chuyển nhượng.
• Làm giả tài liệu, hồ sơ trong giao dịch: Đăng ký quyền sở hữu, vay vốn, hoặc đấu giá tài sản bằng giấy tờ giả.

Những giao dịch vi phạm điều cấm bị coi là không có giá trị pháp lý ngay từ thời điểm giao kết.

2.2. Hậu quả pháp lý (theo quy định pháp luật)

Căn cứ Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017, khi một giao dịch dân sự bị tuyên vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật:

• Giao dịch không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ pháp lý đối với các bên;
• Các bên phải hoàn trả cho nhau những gì đã nhận (nếu có thể hoàn trả được);
• Nếu không hoàn trả được bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng tiền tương ứng;
• Nếu các bên cùng có lỗi, tài sản sẽ được xử lý theo nguyên tắc chia theo mức độ lỗi;
• Các bên có thể bị xử lý hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu hành vi vi phạm mang tính nghiêm trọng hoặc cố ý.

Dẫn chứng thực tiễn

Theo Báo cáo của Tòa án Nhân dân Tối cao năm 2024, có đến 60% vụ án dân sự liên quan đến yêu cầu tuyên giao dịch vô hiệu là do vi phạm điều cấm của luật, trong đó phổ biến nhất là hợp đồng vay tài sản với lãi suất trái pháp luật hoặc chuyển nhượng tài sản không đủ điều kiện pháp lý.

>>> Vấn đề pháp lý kéo dài khiến bạn mất việc, tốn tiền và kiệt sức? Đặt lịch tư vấn với luật sư giỏi ngay bây giờ! Chỉ một phí nhỏ, bạn được hỗ trợ tận tình, bảo vệ quyền lợi tối đa. Hoàn phí tư vấn khi thuê luật sư trọn gói. Điền form và thanh toán để gặp luật sư!

  Đặt lịch tư vấn

Vi phạm điều cấm trong lĩnh vực hành chính và hình sự

3.1. Vi phạm điều cấm trong hành chính

Vi phạm điều cấm trong lĩnh vực hành chính là hành vi trái với quy định pháp luật, nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự, và sẽ bị xử lý bằng các biện pháp xử phạt hành chính theo quy định của pháp luật chuyên ngành.

Đặc điểm:

• Thường liên quan đến các lĩnh vực như: xây dựng, môi trường, kinh doanh, giao thông, an toàn thực phẩm…;
• Biện pháp xử lý: phạt tiền, tước quyền sử dụng giấy phép, đình chỉ hoạt động, buộc khắc phục hậu quả….

Ví dụ điển hình:

• Xây dựng công trình trên đất nông nghiệp không được phép chuyển mục đích sử dụng – bị xử phạt theo Nghị định 139/2021/NĐ-CP với mức phạt lên đến hàng trăm triệu đồng;
• Kinh doanh không có giấy phép hoặc không đủ điều kiện hoạt động trong lĩnh vực có điều kiện như spa, karaoke, giáo dục tư thục.

3.2. Vi phạm điều cấm trong hình sự

Khi hành vi vi phạm pháp luật mang tính nguy hiểm cho xã hội, có dấu hiệu cấu thành tội phạm, thì người vi phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự.

Các tội danh phổ biến:

• Buôn lậu (Điều 188 BLHS 2015): Mua bán, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới;
• Trốn thuế (Điều 200 BLHS 2015): Gian dối để giảm số thuế phải nộp hoặc không nộp thuế cho Nhà nước;
• Sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm; gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng…

Hình phạt áp dụng:

• Phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù có thời hạn hoặc tù chung thân, tùy vào mức độ nghiêm trọng;
• Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm, cấm đảm nhiệm chức vụ, hoặc hủy giấy phép hoạt động.

Số liệu thực tiễn: Theo báo cáo của Bộ Công an năm 2024, có đến 30% các vụ án hình sự tại Việt Nam liên quan đến vi phạm điều cấm trong lĩnh vực kinh tế, trong đó nổi bật là các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại, trốn thuế và giả mạo hóa đơn.

>>> Nhanh tay đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi để được giải đáp mọi thắc mắc pháp lý, đảm bảo quyền lợi và sự an tâm cho bạn!

Đặt lịch tư vấn

Không vi phạm điều cấm của luật: Điều kiện và lưu ý

4.1. Điều kiện để giao dịch hợp pháp

Theo Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017, một giao dịch dân sự được coi là hợp pháp khi đáp ứng đủ các điều kiện sau:

• Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự và năng lực hành vi dân sự phù hợp.
• Chủ thể tham gia giao dịch hoàn toàn tự nguyện.
• Mục đích và nội dung của giao dịch không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.

“Điều cấm của luật” được hiểu là những quy định pháp luật cấm thực hiện một hành vi nhất định, nếu vi phạm thì giao dịch sẽ bị tuyên vô hiệu toàn bộ theo Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017.

Ví dụ về vi phạm điều cấm:

• Giao dịch mua bán ma túy, vũ khí trái phép.
• Chuyển nhượng quyền sử dụng đất không đủ điều kiện theo Luật Đất đai.
• Cho thuê nhà xây trái phép, không có giấy phép xây dựng.

Do đó, trước khi ký kết bất kỳ hợp đồng hoặc giao dịch nào, các bên cần:

• Kiểm tra tính pháp lý của đối tượng giao dịch (tài sản, dịch vụ…).
• Kiểm tra mục đích sử dụng, đặc biệt trong các hợp đồng mua bán đất đai, xây dựng, đầu tư.
• Xác minh hình thức giao dịch (có bắt buộc công chứng/chứng thực hay không).

4.2. Lưu ý khi giao kết giao dịch

Để hạn chế rủi ro và bảo đảm tính hợp pháp của giao dịch, cần lưu ý:

• Soạn thảo hợp đồng rõ ràng, minh bạch, thể hiện đầy đủ các nội dung như: thông tin các bên, mục đích giao dịch, quyền – nghĩa vụ, điều khoản thanh toán, giải quyết tranh chấp,…
• Tuân thủ quy định về hình thức giao dịch:
  • Với giao dịch liên quan đến bất động sản, tài sản có giá trị lớn, cần công chứng hoặc chứng thực theo quy định tại Điều 27 Luật Đất đai 2024 và các văn bản liên quan.
• Tham khảo ý kiến luật sư hoặc chuyên gia pháp lý trước khi ký kết, nhất là với giao dịch có yếu tố nước ngoài, tài sản phức tạp hoặc bên giao dịch không rõ ràng về pháp lý.

Giao dịch dù tự nguyện và rõ ràng nhưng nếu vi phạm điều cấm của luật thì vẫn sẽ bị tuyên vô hiệu toàn bộ, gây thiệt hại về tài sản, thời gian, thậm chí là trách nhiệm hình sự.

>>> Đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi và trải nghiệm dịch vụ pháp lý uy tín, nơi mọi vấn đề của bạn sẽ được giải quyết hiệu quả và nhanh chóng!

  Đặt lịch tư vấn

Hậu quả pháp lý của vi phạm điều cấm của luật

5.1. Hậu quả trong lĩnh vực dân sự

Theo quy định tại Điều 123 Bộ luật Dân sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung 2017, giao dịch dân sự có mục đích và nội dung vi phạm điều cấm của luật hoặc trái đạo đức xã hội sẽ bị vô hiệu tuyệt đối, bất kể có thiệt hại xảy ra hay không. Điều này kéo theo các hậu quả pháp lý nghiêm trọng:

• Giao dịch vô hiệu
• Khi giao dịch bị tuyên vô hiệu do vi phạm điều cấm, các bên không còn nghĩa vụ thực hiện thỏa thuận và phải khôi phục lại tình trạng ban đầu. Cụ thể, theo Điều 131 Bộ luật Dân sự năm 2015, các bên phải hoàn trả cho nhau những gì đã nhận; nếu không hoàn trả được bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng tiền tương ứng.
• Trách nhiệm bồi thường thiệt hại

Trường hợp hành vi vi phạm gây thiệt hại cho bên thứ ba hoặc một trong các bên giao dịch, thì người vi phạm phải bồi thường toàn bộ thiệt hại phát sinh. Việc xác định thiệt hại sẽ dựa trên mức độ lỗi, hậu quả thực tế và mối quan hệ nhân quả trực tiếp.

Ví dụ: Giao dịch mua bán đất thuộc khu vực cấm chuyển nhượng (theo quy hoạch) vẫn được các bên thực hiện trái luật. Giao dịch này sẽ bị tuyên vô hiệu, các bên hoàn trả tiền và đất, đồng thời có thể bị yêu cầu bồi thường nếu gây thiệt hại cho bên thứ ba.

5.2. Hậu quả trong lĩnh vực hành chính và hình sự

Tùy theo tính chất và mức độ của hành vi vi phạm điều cấm, người vi phạm còn có thể chịu trách nhiệm hành chính hoặc hình sự, bên cạnh hậu quả dân sự:

• Xử phạt hành chính

Các hành vi vi phạm điều cấm của luật trong lĩnh vực kinh doanh, đất đai, tài chính, môi trường… có thể bị xử phạt theo quy định của các nghị định xử phạt vi phạm hành chính chuyên ngành. Hình thức xử phạt bao gồm:

• • Phạt tiền;
  • Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm;
  • Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu;
  • Đình chỉ hoạt động có thời hạn;
  • Cấm hành nghề hoặc kinh doanh trong lĩnh vực nhất định.
• Truy cứu trách nhiệm hình sự

Nếu hành vi vi phạm có tính chất nghiêm trọng, cấu thành tội phạm, người vi phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Các chế tài có thể bao gồm:

• • Phạt tiền;
  • Cải tạo không giam giữ;
  • Phạt tù có thời hạn hoặc tù chung thân;
  • Tịch thu tài sản.

Ví dụ: Hành vi mua bán hóa đơn trái phép hoặc sản xuất hàng giả là hành vi vi phạm điều cấm và có thể bị xử lý hình sự về tội trốn thuế, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, hoặc sản xuất, buôn bán hàng giả.

Số liệu dẫn chứng: Theo báo cáo của Bộ Tư pháp năm 2024, có tới 55% trường hợp vi phạm điều cấm của luật trong giao dịch dân sự dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng, bao gồm yêu cầu bồi thường thiệt hại, xử phạt hành chính hoặc bị khởi kiện ra tòa. Nhiều trường hợp liên quan đến bất động sản, kinh doanh có điều kiện, và đầu tư tài chính.

Cách phòng tránh vi phạm điều cấm của luật

Trong quá trình thực hiện các giao dịch dân sự, thương mại hay đầu tư, việc vi phạm điều cấm của luật không chỉ khiến giao dịch bị vô hiệu mà còn có thể dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng như phạt hành chính, bồi thường thiệt hại, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự. Vì vậy, các chủ thể cần chủ động kiểm soát rủi ro pháp lý trước khi giao kết hợp đồng hoặc tiến hành bất kỳ giao dịch nào.

6.1. Kiểm tra pháp lý trước khi giao kết

Trước khi tiến hành giao dịch, cá nhân và tổ chức nên thực hiện bước kiểm tra pháp lý nhằm đảm bảo giao dịch không vi phạm điều cấm của luật hoặc trái đạo đức xã hội. Một số biện pháp cụ thể bao gồm:

• Xác minh nội dung giao dịch có được pháp luật cho phép hay không. Ví dụ: không được mua bán đất chưa có sổ đỏ, không được thỏa thuận chuyển nhượng đất trong khu vực quy hoạch treo, không góp vốn bằng tài sản không rõ nguồn gốc…
• Kiểm tra hệ thống văn bản pháp luật có liên quan, bao gồm:
  • Bộ luật Dân sự 2015 (về hình thức giao dịch, điều kiện hiệu lực)
  • Luật Đất đai 2024 (về giao dịch bất động sản)
  • Luật Thương mại 2005 (về hợp đồng mua bán hàng hóa, dịch vụ)
  • Các nghị định, thông tư hướng dẫn liên quan đến lĩnh vực cụ thể của giao dịch

Việc tự tra cứu pháp luật cần được thực hiện một cách chính xác, cập nhật theo quy định mới nhất, tránh sử dụng thông tin lỗi thời hoặc không chính thống.

6.2. Tham khảo ý kiến luật sư

Đối với các giao dịch có giá trị lớn, phức tạp, hoặc liên quan đến nhiều lĩnh vực (đất đai, thuế, đầu tư…), việc nhờ luật sư tư vấn trước khi ký kết là bước không thể thiếu nhằm:

• Phân tích rủi ro pháp lý tiềm ẩn trong giao dịch
• Kiểm tra hiệu lực của hợp đồng, tính hợp pháp của các điều khoản
• Soạn thảo hợp đồng đúng quy định, tránh trường hợp giao dịch bị tuyên vô hiệu do trái luật

Bên cạnh đó, các hình thức thể hiện giao dịch như hợp đồng công chứng hoặc biên bản thỏa thuận có xác nhận cũng giúp tăng cường tính pháp lý và minh bạch trong quá trình thực hiện.

6.3. Dịch vụ tư vấn tại Luật Thiên Mã

Luật Thiên Mã cung cấp dịch vụ tư vấn và kiểm tra pháp lý giao dịch trước khi ký kết, giúp khách hàng:

• Đánh giá tính hợp pháp của các giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư
• Soạn thảo hợp đồng, điều chỉnh điều khoản đúng quy định pháp luật
• Đại diện khách hàng làm việc với công chứng, cơ quan nhà nước nếu cần
• Tư vấn giải pháp thay thế hợp pháp trong trường hợp giao dịch tiềm ẩn rủi ro cao hoặc có nguy cơ vô hiệu

Với đội ngũ luật sư nhiều năm kinh nghiệm, Luật Thiên Mã hỗ trợ khách hàng ngăn chặn vi phạm pháp luật ngay từ khâu đầu tiên – từ ý tưởng giao dịch đến ký kết và thực hiện.

>>> Đừng để vấn đề pháp lý làm bạn mất thời gian, hao tiền bạc và mệt mỏi thêm nữa! Hãy đặt lịch tư vấn với luật sư ngay hôm nay – Chỉ một khoản phí nhỏ, bạn tiết kiệm công sức và nhận giải pháp chuẩn tốt nhất từ luật sư.

Đặt lịch tư vấn

Vi phạm điều cấm của luật là hành vi nghiêm trọng, dẫn đến hậu quả pháp lý nặng nề trong các lĩnh vực dân sự, hành chính, và hình sự, theo Bộ luật Dân sự 2015 và các văn bản pháp luật liên quan. Để đảm bảo giao dịch hợp pháp và tránh rủi ro, các bên cần kiểm tra pháp lý kỹ lưỡng và tham khảo ý kiến luật sư. Luật Thiên Mã, với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm, sẵn sàng hỗ trợ bạn soạn thảo hợp đồng, kiểm tra giao dịch, và xử lý tranh chấp liên quan đến vi phạm điều cấm của luật. Hãy đặt lịch tư vấn ngay hôm nay để nhận giải pháp pháp lý tối ưu!