Thời hiệu khởi kiện hợp đồng là quy định pháp lý mang tính quyết định trong việc giải quyết các tranh chấp phát sinh từ hợp đồng, bao gồm cả trường hợp hợp đồng bị vô hiệu. Nếu không nắm rõ thời hiệu, bên bị xâm phạm quyền lợi có thể mất quyền yêu cầu Tòa án giải quyết dù có đầy đủ căn cứ pháp lý và chứng cứ bảo vệ quyền lợi của mình.

Bài viết dưới đây, được Luật sư tại Luật Thiên Mã biên soạn, sẽ giúp bạn hiểu rõ thời hiệu khởi kiện trong các loại hợp đồng theo Bộ luật Dân sự 2015, Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 và Luật Thương mại 2005. Nếu bạn đang đứng trước nguy cơ mất quyền khởi kiện do hết thời hiệu, hãy đặt lịch tư vấn tại Luật Thiên Mã để được hỗ trợ chính xác và kịp thời.

Khái niệm và cơ sở pháp lý của thời hiệu khởi kiện hợp đồng

1.1. Thời hiệu khởi kiện hợp đồng là gì?

Thời hiệu khởi kiện hợp đồng là khoảng thời gian do pháp luật quy định, trong đó cá nhân, tổ chức có quyền khởi kiện tại Tòa án để yêu cầu giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng.

Theo Điều 149 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu là thời hạn mà chủ thể được pháp luật cho phép thực hiện quyền yêu cầu của mình. Khi thời hiệu kết thúc, nếu người có quyền không thực hiện, thì sẽ mất quyền khởi kiện, trừ một số trường hợp được pháp luật cho phép gia hạn hoặc không áp dụng thời hiệu.

Việc hiểu rõ thời hiệu khởi kiện giúp các bên bảo vệ kịp thời quyền và lợi ích hợp pháp của mình trong các giao dịch hợp đồng.

1.2. Cơ sở pháp lý

Thời hiệu khởi kiện hợp đồng được quy định trong nhiều văn bản pháp luật, bao gồm:

• Điều 429 Bộ luật Dân sự 2015: Thời hiệu khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp hợp đồng dân sự là 03 năm, kể từ ngày người khởi kiện biết hoặc phải biết quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.
• Điều 319 Luật Thương mại 2005: Đối với tranh chấp hợp đồng thương mại, thời hiệu khởi kiện là 02 năm, trừ khi pháp luật có quy định khác hoặc các bên có thỏa thuận.
• Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015: Hướng dẫn cụ thể thủ tục khởi kiện vụ án dân sự, bao gồm việc Tòa án xem xét thời hiệu khởi kiện là điều kiện để thụ lý vụ án.

Ngoài ra, pháp luật cho phép tạm ngừng hoặc không tính thời hiệu trong một số trường hợp như: sự kiện bất khả kháng, người khởi kiện không có năng lực hành vi dân sự, hoặc chưa xác định được bị đơn cụ thể.

1.3. Ý nghĩa của thời hiệu

Thời hiệu khởi kiện có ý nghĩa quan trọng trong việc:

• Đảm bảo sự ổn định của các quan hệ pháp lý, tránh khiếu kiện kéo dài, gây bất ổn cho hoạt động dân sự và thương mại.
• Bảo vệ quyền lợi chính đáng của các bên, buộc người có quyền phải chủ động, kịp thời thực hiện quyền của mình.
• Giúp Tòa án sàng lọc vụ việc, không giải quyết những tranh chấp đã quá cũ, thiếu chứng cứ hoặc không còn khả năng xử lý hiệu quả.

Theo báo cáo của Tòa án Nhân dân Tối cao năm 2024, có khoảng 150.000 vụ án dân sự liên quan đến tranh chấp hợp đồng được thụ lý trên toàn quốc. Trong số đó, khoảng 25% bị Tòa án từ chối thụ lý hoặc đình chỉ giải quyết do đã hết thời hiệu khởi kiện.

Thực tế cho thấy, nhiều cá nhân và doanh nghiệp chủ quan hoặc không nắm rõ quy định về thời hiệu, dẫn đến việc mất quyền khởi kiện, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi về tài chính, tài sản.

>>> Đặt lịch ngay để được tư vấn bởi đội ngũ luật sư hàng đầu, giúp bạn giải quyết mọi khó khăn pháp lý một cách hiệu quả!

  Đặt lịch tư vấn

Thời hiệu khởi kiện tranh chấp hợp đồng

2.1. Thời hiệu chung

Theo Điều 429 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp hợp đồng là 2 năm, kể từ ngày người khởi kiện biết hoặc phải biết quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.

Thời hiệu này áp dụng cho mọi loại hợp đồng dân sự, thương mại, dịch vụ, thuê mướn, vay mượn… trừ các trường hợp có quy định riêng

2.2. Cách tính thời hiệu

Việc xác định thời điểm bắt đầu thời hiệu khởi kiện được thực hiện như sau:

• Nếu hợp đồng bị vi phạm về thời hạn thanh toán, thời hiệu được tính từ ngày hết hạn thanh toán theo hợp đồng.
• Nếu một bên không thực hiện nghĩa vụ (giao hàng, thực hiện dịch vụ…), thời hiệu tính từ ngày nghĩa vụ đó đáng lẽ phải được thực hiện.
• Nếu hợp đồng bị chấm dứt, hủy bỏ hoặc vi phạm toàn bộ, thời hiệu tính từ ngày xảy ra sự kiện đó hoặc ngày phát sinh tranh chấp rõ ràng.

Trong một số trường hợp, thời hiệu có thể tạm ngưng hoặc không tính trong thời gian có sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan theo Điều 156 Bộ luật Dân sự 2015.

2.3. Trường hợp ngoại lệ

Một số loại hợp đồng đặc thù có thời hiệu khởi kiện riêng theo quy định của pháp luật chuyên ngành, ví dụ:

• Hợp đồng bảo hiểm: Thời hiệu khởi kiện là 1 năm kể từ ngày xảy ra sự kiện bảo hiểm theo Luật Kinh doanh bảo hiểm.
• Hợp đồng vận chuyển hành khách, hàng hóa: Thường có thời hiệu từ 6 tháng đến 1 năm, tùy thuộc vào loại hình vận chuyển và điều kiện cụ thể trong hợp đồng.
• Tranh chấp lao động có liên quan đến hợp đồng lao động: Áp dụng thời hiệu theo Bộ luật Lao động, thường là 6 tháng hoặc 1 năm tùy nội dung tranh chấp.

Theo báo cáo năm 2024, khoảng 20% vụ án tranh chấp hợp đồng bị đình chỉ do hết thời hiệu khởi kiện, dẫn đến người khởi kiện mất quyền yêu cầu Tòa án giải quyết, gây thiệt hại đáng kể về quyền lợi.

>>> Thanh toán nhanh, nhận tư vấn chất lượng từ luật sư, giải quyết vấn đề hiệu quả – tất cả chỉ trong một cuộc hẹn!

  Đặt lịch tư vấn

Thời hiệu khởi kiện hợp đồng vô hiệu

Việc xác định hợp đồng vô hiệu và thời hiệu khởi kiện liên quan đến hợp đồng đó có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia giao dịch dân sự. Bộ luật Dân sự 2015 quy định rõ các trường hợp hợp đồng bị vô hiệu và hệ quả pháp lý đi kèm.

3.1. Quy định về hợp đồng vô hiệu

Theo Điều 407 Bộ luật Dân sự 2015, một hợp đồng có thể bị tuyên vô hiệu nếu:

• Vi phạm điều cấm của pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội (vô hiệu tuyệt đối);
• Một bên không có năng lực hành vi dân sự;
• Giao dịch giả tạo, bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép;
• Mục đích hoặc nội dung hợp đồng không hợp pháp;
• Không tuân thủ hình thức bắt buộc theo quy định của pháp luật.

Hợp đồng vô hiệu làm mất hiệu lực ràng buộc pháp lý giữa các bên từ thời điểm giao kết.

3.2. Thời hiệu khởi kiện hợp đồng vô hiệu

Thời hiệu khởi kiện yêu cầu Tòa án tuyên bố hợp đồng vô hiệu được quy định tại khoản 3 Điều 429 và Điều 132 Bộ luật Dân sự 2015, cụ thể:

• Không áp dụng thời hiệu đối với hợp đồng vô hiệu tuyệt đối, tức là các trường hợp:
  • Vi phạm điều cấm của pháp luật;
  • Trái đạo đức xã hội;
  • Người giao kết hoàn toàn không có năng lực hành vi dân sự;
  • Giao dịch nhằm che giấu giao dịch khác.
• Thời hiệu khởi kiện là 02 năm đối với hợp đồng vô hiệu do lỗi của một bên, ví dụ:
  • Bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép;
  • Giao dịch do nhầm lẫn;
  • Một bên không nhận thức được hành vi của mình.

Thời hiệu tính từ ngày các bên biết hoặc phải biết hợp đồng bị vô hiệu, hoặc từ ngày cơ quan có thẩm quyền phát hiện vi phạm.

3.3. Hậu quả pháp lý của hợp đồng vô hiệu

Theo Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015, khi hợp đồng bị tuyên vô hiệu:

• Các bên phải hoàn trả cho nhau những gì đã nhận;
• Nếu không thể hoàn trả bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng tiền;
• Bên có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường;
• Nếu cả hai bên có lỗi thì bồi thường tương ứng mức độ lỗi;
• Hợp đồng vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt quyền và nghĩa vụ giữa các bên (trừ nghĩa vụ hoàn trả và bồi thường).

Số liệu gần nhất: Theo báo cáo của ngành Tòa án năm 2024, có khoảng 15% vụ án tranh chấp hợp đồng liên quan đến yêu cầu tuyên bố vô hiệu, trong đó phần lớn là do vi phạm điều cấm của pháp luật, như mua bán đất nông nghiệp không đúng thẩm quyền, hợp đồng giả tạo, hợp đồng “lách luật”.

Các loại tranh chấp hợp đồng phổ biến

4.1. Tranh chấp về thực hiện hợp đồng

Đây là dạng tranh chấp phổ biến nhất, phát sinh khi một bên không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ theo hợp đồng, như:

• Không giao hàng đúng thời hạn, địa điểm hoặc chất lượng
• Không cung ứng đầy đủ dịch vụ đã cam kết
• Không thanh toán, thanh toán chậm hoặc thanh toán không đầy đủ

Căn cứ pháp lý: Điều 412 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về nghĩa vụ thực hiện hợp đồng đúng nội dung, thời hạn, địa điểm, phương thức đã thỏa thuận.

4.2. Tranh chấp về chấm dứt hợp đồng

Xảy ra khi một bên đơn phương chấm dứt hợp đồng mà không có căn cứ hợp pháp, hoặc không tuân thủ thủ tục chấm dứt theo quy định, dẫn đến thiệt hại cho bên còn lại. Ví dụ:

• Bên thuê chấm dứt hợp đồng trước hạn mà không báo trước
• Bên bán tự ý hủy hợp đồng khi chưa hết nghĩa vụ giao hàng

Tranh chấp thường xoay quanh trách nhiệm bồi thường thiệt hại hoặc yêu cầu khôi phục lại tình trạng ban đầu.

4.3. Tranh chấp về hợp đồng vô hiệu

Phát sinh khi một bên yêu cầu Tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu do vi phạm pháp luật như:

• Hợp đồng vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội
• Giao kết do bị lừa dối, cưỡng ép hoặc do người không có năng lực hành vi dân sự
  Khi hợp đồng bị tuyên vô hiệu, các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận và bồi thường thiệt hại nếu có lỗi (Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015).

Số liệu thực tế: Theo thống kê ngành Tòa án năm 2024, khoảng 50% các vụ án tranh chấp hợp đồng có liên quan đến vi phạm nghĩa vụ thanh toán hoặc thực hiện hợp đồng. Trong đó, các lĩnh vực thường phát sinh tranh chấp gồm: mua bán hàng hóa, xây dựng, thuê tài sản, và cung cấp dịch vụ.

>>> Hãy để các luật sư của chúng tôi đồng hành cùng bạn trong mọi vấn đề pháp luật, mang lại sự an tâm và bảo vệ quyền lợi tối đa!

  Đặt lịch tư vấn

Thủ tục khởi kiện tranh chấp hợp đồng

Khi các bên không thể tự thương lượng hoặc hòa giải được tranh chấp phát sinh từ hợp đồng, bên bị xâm phạm quyền lợi có quyền khởi kiện ra Tòa án. Trình tự thực hiện như sau:

5.1. Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện

Người khởi kiện cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, tài liệu theo quy định pháp luật. Hồ sơ bao gồm:

• Đơn khởi kiện theo mẫu quy định
• Hợp đồng có tranh chấp (bản chính hoặc bản sao có chứng thực)
• Chứng cứ kèm theo như: hóa đơn, biên bản giao nhận, biên bản đối chiếu công nợ, thư từ/email trao đổi về hợp đồng
• Giấy tờ pháp lý của người khởi kiện: giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp (đối với tổ chức), căn cước công dân (đối với cá nhân)

Căn cứ pháp lý: Điều 189 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015

5.2. Nộp đơn tại Tòa án có thẩm quyền

Người khởi kiện có thể nộp hồ sơ trực tiếp hoặc qua bưu điện đến Tòa án có thẩm quyền. Cụ thể:

• Tòa án nhân dân cấp huyện hoặc cấp tỉnh tùy theo giá trị tranh chấp và tính chất vụ việc
• Thẩm quyền theo lãnh thổ: nơi bị đơn cư trú, làm việc hoặc nơi thực hiện hợp đồng
  Căn cứ pháp lý: Điều 35 và Điều 39 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015

5.3. Quy trình thụ lý và giải quyết

Sau khi nhận được đơn và hồ sơ hợp lệ, Tòa án thực hiện các bước:

• Ra thông báo thụ lý trong 5 ngày làm việc kể từ ngày nhận đơn hợp lệ (Điều 191)
• Tiến hành hòa giải giữa các bên theo quy định (Điều 202). Nếu hòa giải không thành, Tòa án mở phiên tòa xét xử sơ thẩm
• Trong trường hợp có kháng cáo, vụ án tiếp tục được xét xử phúc thẩm theo trình tự tố tụng

Theo thống kê năm 2024, thời gian trung bình để giải quyết vụ án tranh chấp hợp đồng ở cấp sơ thẩm là từ 4 đến 6 tháng, tùy mức độ phức tạp và sự hợp tác của các bên.

Khó khăn và giải pháp khi khởi kiện tranh chấp hợp đồng

6.1. Khó khăn trong xác định thời hiệu

Một trong những nguyên nhân phổ biến khiến các vụ kiện tranh chấp hợp đồng bị tòa án bác đơn là xác định sai thời hiệu khởi kiện. Theo quy định, thời hiệu khởi kiện về hợp đồng dân sự, thương mại thông thường là 03 năm kể từ ngày quyền lợi bị xâm phạm. Tuy nhiên, nhiều bên không lưu ý đến thời điểm vi phạm hoặc cho rằng vẫn còn khả năng thương lượng, dẫn đến việc khởi kiện muộn và mất quyền yêu cầu tòa án giải quyết.

6.2. Thiếu chứng cứ pháp lý

Để bảo vệ quyền lợi trong tranh chấp hợp đồng, bên khởi kiện phải chứng minh được thỏa thuận đã ký kết và hành vi vi phạm. Tuy nhiên, nhiều trường hợp các bên chỉ giao dịch bằng lời nói, không lập hợp đồng bằng văn bản, không có hóa đơn, biên bản bàn giao hay xác nhận công nợ. Việc thiếu chứng cứ khiến tòa án không đủ căn cứ để chấp nhận yêu cầu khởi kiện, gây thiệt hại cho bên bị vi phạm.

6.3. Giải pháp đề xuất

Để giải quyết hiệu quả tranh chấp hợp đồng, cần:

• Tham vấn luật sư ngay khi phát sinh tranh chấp để được hỗ trợ xác định thời hiệu và chuẩn bị chứng cứ phù hợp;
• Chủ động thu thập và lưu trữ tài liệu pháp lý như hợp đồng, phụ lục, email trao đổi, hóa đơn, biên bản giao nhận, sao kê thanh toán…;
• Tận dụng cơ chế hòa giải tại tòa hoặc ngoài tố tụng để tiết kiệm thời gian, chi phí và giữ gìn quan hệ hợp tác lâu dài.

Theo thống kê năm 2024, có khoảng 30% vụ tranh chấp hợp đồng được giải quyết thành công qua hòa giải trước xét xử, đặc biệt là khi có sự hỗ trợ từ luật sư chuyên nghiệp.

6.4. Dịch vụ tư vấn tại Luật Thiên Mã

Luật Thiên Mã cung cấp dịch vụ tư vấn và giải quyết tranh chấp hợp đồng toàn diện:

• Tư vấn xác định thời hiệu và hướng xử lý phù hợp với từng vụ việc;
• Soạn thảo hồ sơ khởi kiện và thu thập chứng cứ hợp pháp;
• Đại diện tham gia hòa giải, thương lượng hoặc tranh tụng tại tòa án;
• Hỗ trợ thi hành phán quyết, đảm bảo quyền lợi khách hàng được thực thi trên thực tế.

Với đội ngũ luật sư có kinh nghiệm sâu trong lĩnh vực hợp đồng – dân sự – thương mại, Luật Thiên Mã cam kết bảo vệ tối đa quyền lợi của khách hàng trong mọi giai đoạn giải quyết tranh chấp.

>>> Đặt lịch ngay để được tư vấn bởi đội ngũ luật sư hàng đầu, giúp bạn giải quyết mọi khó khăn pháp lý một cách hiệu quả!

  Đặt lịch tư vấn

Thời hiệu khởi kiện hợp đồng là yếu tố then chốt để bảo vệ quyền lợi trong các tranh chấp hợp đồng, được quy định rõ trong Bộ luật Dân sự 2015, Luật Thương mại 2005 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Để đảm bảo khởi kiện đúng thời hiệu và hiệu quả, các bên cần chuẩn bị hồ sơ đầy đủ và tham khảo ý kiến luật sư. Hãy liên hệ Luật Thiên Mã để được tư vấn chuyên sâu.