Trong các hợp đồng dân sự và thương mại, phương thức thanh toán không chỉ là nội dung bắt buộc mà còn là yếu tố then chốt bảo đảm quyền lợi và nghĩa vụ giữa các bên. Việc lựa chọn hình thức thanh toán phù hợp, minh bạch và đúng pháp luật sẽ giúp phòng ngừa tranh chấp và rủi ro trong quá trình thực hiện hợp đồng.

Bài viết này, do Luật sư của Luật Thiên Mã biên soạn, sẽ làm rõ các phương thức thanh toán phổ biến, hình thức ghi nhận thanh toán trong hợp đồng, cũng như quy định pháp lý liên quan theo Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Thương mại 2005. Để soạn thảo hợp đồng hiệu quả và an toàn pháp lý, hãy đặt lịch tư vấn ngay hôm nay!

Phương thức thanh toán là gì?

1.1. Khái niệm phương thức thanh toán

Phương thức thanh toán là cách thức mà các bên trong quan hệ hợp đồng lựa chọn và thỏa thuận để thực hiện nghĩa vụ trả tiền, thường áp dụng trong các giao dịch dân sự, thương mại hoặc đầu tư.

Theo Điều 417 Bộ luật Dân sự 2015:

“Bên có nghĩa vụ thanh toán tiền phải thanh toán đầy đủ, đúng thời hạn, địa điểm và phương thức đã thỏa thuận.”

Phương thức thanh toán không chỉ là kỹ thuật thực hiện nghĩa vụ tài chính mà còn ảnh hưởng đến tính an toàn, hiệu quả và rủi ro pháp lý trong giao dịch.

Ví dụ:

• Bên mua chuyển khoản tiền hàng vào tài khoản của bên bán.
• Thanh toán bằng tiền mặt khi nhận hàng.
• Sử dụng thư tín dụng (L/C) trong giao dịch nhập khẩu.

1.2. Phân loại phương thức thanh toán

Dựa vào cách thức và chủ thể tham gia, phương thức thanh toán được chia thành hai nhóm chính:

Thanh toán trực tiếp

Là hình thức thanh toán mà bên có nghĩa vụ trả tiền trực tiếp cho bên nhận tiền:

• Tiền mặt: Phổ biến trong giao dịch nhỏ lẻ, không cần xác minh ngân hàng.
• Chuyển khoản ngân hàng: An toàn, minh bạch, dễ kiểm tra.
• Séc (Cheque): Ít phổ biến ở Việt Nam, thường dùng trong hệ thống ngân hàng hoặc tổ chức tài chính.

Thanh toán gián tiếp

Thông qua bên trung gian như ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng, thường dùng trong giao dịch lớn hoặc quốc tế:

• Thư tín dụng (L/C – Letter of Credit): Ngân hàng cam kết thanh toán nếu bên bán xuất trình đúng chứng từ.
• Nhờ thu (Collection): Ngân hàng chỉ thu tiền thay cho bên bán, không cam kết thanh toán.
• Ủy thác thanh toán: Một bên ủy quyền cho bên thứ ba thực hiện việc chi trả (thường dùng trong dự án hoặc đầu tư).

Dẫn chứng thực tế: Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2024, 75% giao dịch thương mại trong nước sử dụng phương thức chuyển khoản ngân hàng, tăng 10% so với năm 2023. Điều này cho thấy xu hướng thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng được ưa chuộng trong các lĩnh vực bán lẻ, dịch vụ và thương mại điện tử.

>>> Đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi và trải nghiệm dịch vụ pháp lý uy tín, nơi mọi vấn đề của bạn sẽ được giải quyết hiệu quả và nhanh chóng!

  Đặt lịch tư vấn

Các phương thức thanh toán phổ biến

2.1. Thanh toán bằng tiền mặt

Tiền mặt là phương thức thanh toán truyền thống, được thực hiện trực tiếp giữa các bên tham gia giao dịch.

Đặc điểm:

• Phù hợp với các giao dịch dân sự nhỏ, không bắt buộc chứng từ phức tạp (mua bán tài sản cá nhân, thanh toán dịch vụ hàng ngày…).
• Không yêu cầu tài khoản ngân hàng, dễ thực hiện ở vùng sâu, vùng xa.

Rủi ro pháp lý và thực tiễn:

• Khó chứng minh nếu xảy ra tranh chấp, đặc biệt khi không có biên nhận hoặc hóa đơn.
• Dễ mất mát, trộm cắp, và thường không được khuyến khích trong các giao dịch có giá trị lớn.
• Một số loại thanh toán bằng tiền mặt có thể bị hạn chế theo pháp luật về phòng chống rửa tiền (Luật Phòng, chống rửa tiền 2022).

Lưu ý: Khi thanh toán tiền mặt, các bên nên lập biên nhận, có người làm chứng hoặc ghi âm, quay video để làm chứng cứ nếu cần.

2.2. Thanh toán chuyển khoản

Chuyển khoản ngân hàng là phương thức thanh toán phổ biến, minh bạch và an toàn, được ưu tiên trong các quan hệ dân sự và thương mại.

Ưu điểm:

• Dễ chứng minh khi phát sinh tranh chấp nhờ sao kê ngân hàng, tin nhắn xác nhận chuyển tiền.
• Giảm thiểu rủi ro mất mát, khó bị giả mạo hoặc gian lận nếu thực hiện đúng quy trình.
• Bắt buộc trong nhiều loại giao dịch theo quy định pháp luật như: mua bán bất động sản, chuyển nhượng cổ phần, nộp thuế, thanh toán quốc tế…

Ứng dụng phổ biến:

• Trong hợp đồng mua bán, hợp đồng thuê tài sản, hợp đồng dịch vụ;
• Trong đầu tư, hợp tác kinh doanh, các bên thường quy định rõ thời hạn, tài khoản nhận và nội dung chuyển khoản để ràng buộc nghĩa vụ.

Lưu ý: Các bên nên đính kèm ủy nhiệm chi, chứng từ chuyển tiền trong hồ sơ hợp đồng để làm căn cứ pháp lý.

Dẫn chứng thực tiễn: Theo Báo cáo kinh tế số Việt Nam năm 2024, 80% các hợp đồng thương mại tại Việt Nam hiện nay sử dụng phương thức thanh toán chuyển khoản, giúp giảm thiểu tranh chấp thanh toán và hỗ trợ truy xuất dễ dàng khi có rủi ro pháp lý.

>>> Nhanh tay đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi để được giải đáp mọi thắc mắc pháp lý, đảm bảo quyền lợi và sự an tâm cho bạn!

Đặt lịch tư vấn

Hình thức thanh toán trong hợp đồng

3.1. Thanh toán một lần

Thanh toán một lần là hình thức mà bên mua, bên thuê hoặc bên sử dụng dịch vụ trả toàn bộ giá trị hợp đồng chỉ trong một lần giao dịch, vào thời điểm được các bên thỏa thuận trước.

Đặc điểm:

• Đơn giản, nhanh chóng, dễ quản lý và đối chiếu;
• Giảm thiểu thủ tục, phù hợp với các hợp đồng có giá trị nhỏ, thời gian thực hiện ngắn, hoặc giao nhận tức thời.

Ví dụ: Hợp đồng mua bán hàng hóa tiêu dùng, hợp đồng thuê phòng hội nghị theo ngày…

3.2. Thanh toán theo giai đoạn

Hình thức này chia khoản thanh toán thành nhiều đợt tương ứng với tiến độ thực hiện hợp đồng, thường được xác định bằng thời gian, khối lượng công việc hoặc các mốc hoàn thành cụ thể.

Đặc điểm:

• Giúp phân bổ nguồn lực tài chính hợp lý cho cả hai bên;
• Tạo cơ sở kiểm soát chất lượng và tiến độ thực hiện từng phần;
• Phổ biến trong các hợp đồng có giá trị lớn, dài hạn hoặc mang tính chất kỹ thuật cao.

Ví dụ:

• Hợp đồng xây dựng công trình được chia thành các giai đoạn: thi công móng, kết cấu, hoàn thiện – thanh toán theo khối lượng hoàn thành thực tế;
• Hợp đồng cung cấp dịch vụ bảo trì máy móc dài hạn thanh toán theo quý hoặc theo từng đợt nghiệm thu.

Số liệu thực tiễn: Theo Bộ Xây dựng năm 2024, có tới 70% hợp đồng xây dựng tại Việt Nam áp dụng hình thức thanh toán theo giai đoạn, nhằm giảm rủi ro tài chính, đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ cân đối giữa nhà thầu và chủ đầu tư.

Quy định pháp luật về phương thức thanh toán

4.1. Quy định trong Bộ luật Dân sự

Theo Điều 417 Bộ luật Dân sự 2015, trong các quan hệ dân sự như mua bán, vay mượn, cho thuê, hợp đồng dịch vụ… các bên có quyền tự do thỏa thuận về phương thức thanh toán và thời điểm thực hiện nghĩa vụ thanh toán.

Một số nguyên tắc cần lưu ý:

• Phương thức thanh toán có thể bằng tiền mặt, chuyển khoản, hoặc bằng tài sản khác nếu hai bên đồng ý.
• Thời điểm thanh toán cũng do các bên xác định – trước, trong hoặc sau khi giao kết và thực hiện nghĩa vụ.
• Trong trường hợp không có thỏa thuận, pháp luật mặc định thanh toán một lần, bằng tiền mặt hoặc chuyển khoản tại nơi cư trú hoặc trụ sở của bên có quyền nhận tiền.

Lưu ý: Đối với khoản thanh toán giá trị lớn, nên sử dụng chuyển khoản có chứng từ để làm bằng chứng khi có tranh chấp.

4.2. Quy định trong Luật Thương mại

Trong lĩnh vực thương mại, phương thức thanh toán là điều khoản bắt buộc phải có trong hợp đồng mua bán hàng hóa hoặc dịch vụ. Theo Điều 55 Luật Thương mại 2005, các phương thức thanh toán bao gồm:

• Thanh toán bằng tiền mặt (ít sử dụng trong thương mại lớn).
• Chuyển khoản qua ngân hàng – phổ biến trong hợp đồng nội địa và quốc tế.
• Thanh toán bằng thư tín dụng (L/C) – thường dùng trong xuất nhập khẩu nhằm giảm thiểu rủi ro thanh toán giữa các bên không quen biết.
• Thanh toán nhờ thu, ghi sổ, trả chậm, trả góp – tùy tính chất giao dịch.

Thỏa thuận thanh toán phải rõ ràng, cụ thể, đặc biệt với giao dịch quốc tế, để hạn chế rủi ro tỷ giá, kiểm soát ngoại tệ, thủ tục hải quan và ngân hàng.

Số liệu dẫn chứng: Theo Bộ Công Thương năm 2024, có khoảng 50% hợp đồng xuất nhập khẩu tại Việt Nam sử dụng phương thức thư tín dụng (L/C) nhằm bảo đảm an toàn trong thanh toán quốc tế, đặc biệt với các đối tác mới hoặc giao dịch có giá trị lớn.

>>> Chỉ một cuộc hẹn với luật sư, mọi vấn đề pháp lý sẽ được giải quyết triệt để, tiết kiệm thời gian và chi phí cho bạn!

  Đặt lịch tư vấn

Rủi ro pháp lý liên quan đến phương thức thanh toán

5.1. Rủi ro thường gặp

Phương thức thanh toán là yếu tố thiết yếu trong bất kỳ hợp đồng dân sự hoặc thương mại nào. Tuy nhiên, nếu không được quy định rõ ràng, minh bạch, các bên có thể đối mặt với nhiều rủi ro pháp lý, bao gồm:

• Tranh chấp do không thỏa thuận rõ ràng về phương thức hoặc thời hạn thanh toán

Nhiều hợp đồng chỉ quy định tổng giá trị mà không đề cập đến cách thức thanh toán (tiền mặt, chuyển khoản, qua bên thứ ba…), thời hạn cụ thể, hay điều kiện thanh toán theo tiến độ. Điều này dẫn đến hiểu nhầm, chậm thanh toán, thậm chí vi phạm nghĩa vụ tài chính.

• Thanh toán không đúng tài khoản hoặc không có chứng từ chứng minh

Trường hợp bên thanh toán chuyển tiền vào tài khoản không chính chủ, hoặc không lưu giữ hóa đơn, biên nhận, sao kê… thì rất khó chứng minh đã thực hiện nghĩa vụ, đặc biệt trong tranh chấp tại tòa án.

• Vi phạm quy định pháp luật về thanh toán bằng ngoại tệ hoặc phương thức không được pháp luật công nhận

Giao dịch bằng ngoại tệ trên lãnh thổ Việt Nam, trừ một số ngoại lệ nhất định, bị coi là vi phạm pháp luật (theo Pháp lệnh Ngoại hối). Ngoài ra, việc sử dụng tiền ảo, tài sản kỹ thuật số làm phương thức thanh toán cũng không được công nhận.

5.2. Giải pháp phòng tránh

Để đảm bảo an toàn pháp lý khi thỏa thuận và thực hiện nghĩa vụ thanh toán, các bên cần chủ động thực hiện các biện pháp sau:

• Ghi rõ ràng và đầy đủ các điều khoản thanh toán trong hợp đồng

Bao gồm: phương thức thanh toán (tiền mặt, chuyển khoản, từng đợt hay một lần), thời hạn thanh toán cụ thể, tài khoản nhận tiền, người nhận và các nghĩa vụ kèm theo (phạt chậm thanh toán, lãi suất nếu có).

• Lưu giữ đầy đủ chứng từ thanh toán

Các tài liệu như biên nhận, ủy nhiệm chi, sao kê ngân hàng, hóa đơn GTGT, văn bản xác nhận công nợ… là căn cứ pháp lý quan trọng để chứng minh việc thanh toán đã hoàn thành đúng nghĩa vụ.

• Tuân thủ các quy định về thanh toán bằng ngoại tệ, giao dịch quốc tế hoặc có yếu tố nước ngoài

Khi hợp đồng có yếu tố nước ngoài, hoặc giao dịch qua biên giới, cần tham khảo quy định pháp luật liên quan đến kiểm soát ngoại hối, chuyển tiền ra nước ngoài, thuế, chống rửa tiền… để tránh vi phạm hành chính hoặc hình sự.

• Nhờ luật sư tư vấn và kiểm tra hợp đồng trước khi ký kết hoặc khi có phát sinh nghĩa vụ thanh toán

Luật sư sẽ hỗ trợ rà soát nội dung hợp đồng, cảnh báo rủi ro, điều chỉnh điều khoản thanh toán theo đúng quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng.

5.3. Dịch vụ tư vấn tại Luật Thiên Mã

Luật Thiên Mã cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý chuyên sâu, hỗ trợ doanh nghiệp và cá nhân phòng ngừa và xử lý rủi ro liên quan đến phương thức thanh toán trong hợp đồng:

• Tư vấn soạn thảo và rà soát điều khoản thanh toán trong hợp đồng

Đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch, phù hợp với quy định pháp luật hiện hành, đặc biệt với các hợp đồng thương mại, hợp đồng xây dựng, hợp đồng thuê tài sản, hợp đồng quốc tế.

• Hướng dẫn lưu trữ và sử dụng chứng từ thanh toán đúng quy định

Hỗ trợ khách hàng hệ thống hóa và hợp pháp hóa chứng từ tài chính nhằm đảm bảo giá trị pháp lý trong trường hợp phát sinh tranh chấp.

• Tư vấn xử lý vi phạm nghĩa vụ thanh toán, hỗ trợ đàm phán, khởi kiện hoặc thu hồi công nợ

Đại diện khách hàng làm việc với bên vi phạm, soạn thảo văn bản pháp lý và tiến hành các biện pháp tố tụng nếu cần thiết để bảo vệ quyền lợi.

• Tư vấn giao dịch có yếu tố nước ngoài, đảm bảo tuân thủ quy định ngoại hối, thuế và pháp luật quốc tế

Hỗ trợ hợp pháp hóa thanh toán quốc tế, chuyển tiền ra nước ngoài, giao dịch qua các nền tảng điện tử, dịch vụ fintech hoặc tài chính số.

Lưu ý khi thỏa thuận phương thức thanh toán trong hợp đồng

Phương thức thanh toán là một trong những nội dung cốt lõi của hợp đồng dân sự, thương mại. Việc thỏa thuận không rõ ràng hoặc không đúng quy định pháp luật có thể dẫn đến tranh chấp, thậm chí khiến hợp đồng không được thực hiện đúng hoặc bị tuyên vô hiệu từng phần. Dưới đây là những lưu ý quan trọng khi đàm phán và soạn thảo điều khoản thanh toán.

6.1. Thỏa thuận rõ ràng

1. Cụ thể hóa phương thức thanh toán

Hợp đồng cần nêu rõ hình thức thanh toán, ví dụ:

• Tiền mặt: Chỉ áp dụng cho giao dịch có giá trị nhỏ và không bị pháp luật cấm.
• Chuyển khoản ngân hàng: Cần ghi rõ số tài khoản, ngân hàng, tên người thụ hưởng.
• Thư tín dụng (L/C): Phổ biến trong hợp đồng thương mại quốc tế.

2. Xác định thời hạn và điều kiện thanh toán

• Thời điểm thanh toán: trước, trong, hay sau khi giao hàng/dịch vụ.
• Điều kiện đi kèm: giao hàng đúng hạn, hóa đơn hợp lệ, nghiệm thu hoàn tất…

3. Ghi nhận trách nhiệm và hậu quả pháp lý

• Lãi chậm thanh toán (nếu có), mức phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại
• Điều kiện đơn phương chấm dứt hợp đồng nếu bên kia không thanh toán

6.2. Kiểm tra pháp lý

1. Tuân thủ quy định pháp luật về thanh toán

• Đối với giao dịch dân sự, Luật Dân sự và Luật Phòng chống rửa tiền yêu cầu các bên thanh toán bằng chuyển khoản nếu vượt mức quy định (hiện là 20 triệu đồng với doanh nghiệp).
• Giao dịch quốc tế cần tuân thủ các quy định tại Luật Ngoại hối, Luật Thương mại, và thông lệ quốc tế (UCP 600 nếu dùng L/C).

2. Xác minh tài khoản nhận thanh toán

• Tài khoản nhận phải thuộc chính chủ thể ký hợp đồng, tránh chuyển nhầm sang tài khoản trung gian hoặc giả mạo.
• Nên có biên bản xác nhận thanh toán, hoặc sử dụng hóa đơn chứng từ để làm căn cứ về thời gian, số tiền đã trả.

3. Bảo mật và phòng ngừa gian lận

• Giao dịch giá trị lớn nên xác minh thông tin nhiều bước (gọi điện xác nhận, đối chiếu văn bản gốc).
• Hạn chế chuyển tiền qua liên kết bên thứ ba không có tên trong hợp đồng.

Số liệu dẫn chứng: Theo Báo cáo của Bộ Tư pháp năm 2024, có đến 65% tranh chấp hợp đồng dân sự liên quan đến vấn đề thanh toán, nguyên nhân phổ biến là:

• Thiếu điều khoản thanh toán rõ ràng
• Không xác định được thời điểm hoàn tất nghĩa vụ thanh toán
• Thanh toán không đúng phương thức làm mất căn cứ pháp lý khi khởi kiện

>>> Đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi và trải nghiệm dịch vụ pháp lý uy tín, nơi mọi vấn đề của bạn sẽ được giải quyết hiệu quả và nhanh chóng!

  Đặt lịch tư vấn

Phương thức thanh toán là yếu tố cốt lõi trong mọi hợp đồng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và nghĩa vụ của các bên, được điều chỉnh bởi Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Thương mại 2005. Việc lựa chọn phương thức phù hợp, thỏa thuận rõ ràng, và tuân thủ pháp luật sẽ giúp giảm thiểu rủi ro tranh chấp. Luật Thiên Mã, với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm, sẵn sàng hỗ trợ bạn soạn thảo hợp đồng, tư vấn phương thức thanh toán, và xử lý tranh chấp. Hãy đặt lịch tư vấn ngay hôm nay để nhận giải pháp pháp lý tối ưu!