Bạn đang cần tìm hiểu về khả năng trả nợ của khách hàng trong quan hệ vay mượn, hợp đồng tín dụng hoặc giao dịch dân sự? Bạn băn khoăn không rõ cách đánh giá khả năng trả nợ ra sao, chỉ số nào phản ánh đúng năng lực tài chính, và làm thế nào để phân tích khả năng trả nợ dài hạn trong các hợp đồng cho vay? Việc đánh giá đúng khả năng thanh toán không chỉ là cơ sở để quyết định cho vay mà còn giúp giảm thiểu rủi ro tranh chấp và nợ xấu trong tương lai.

Bài viết dưới đây do đội ngũ luật sư tại Luật Thiên Mã biên soạn, dựa trên các quy định pháp lý cập nhật nhất từ Bộ luật Dân sự 2015, Luật Các tổ chức tín dụng 2010 (sửa đổi, bổ sung 2017), cùng các văn bản chuyên ngành về đánh giá tín dụng và quản lý rủi ro tài chính. Nếu bạn đang cần hỗ trợ tư vấn về hợp đồng vay, phân tích tài chính hoặc bảo vệ quyền lợi khi xảy ra tranh chấp, hãy đặt lịch tư vấn với Luật Thiên Mã để được giải đáp chi tiết và sát với thực tế.

Khả năng trả nợ là gì?

1.1. Khái niệm khả năng trả nợ

Khả năng trả nợ là mức độ mà một cá nhân, doanh nghiệp hoặc tổ chức có thể thực hiện đúng hạn nghĩa vụ thanh toán khoản nợ gốc và lãi theo hợp đồng vay hoặc theo quy định pháp luật. Đây là yếu tố then chốt trong quan hệ vay mượn và giao dịch tài chính, thể hiện năng lực thực tế trong việc hoàn trả nghĩa vụ tài chính đã cam kết.

Căn cứ pháp lý: Điều 463 Bộ luật Dân sự 2015 quy định người vay có nghĩa vụ hoàn trả đầy đủ tài sản vay khi đến hạn, bao gồm cả gốc và lãi nếu có thỏa thuận.

1.2. Ý nghĩa của đánh giá khả năng trả nợ

Đánh giá khả năng trả nợ có vai trò quan trọng trong việc:

• Giúp bên cho vay, ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng xác định mức độ rủi ro trước khi quyết định cấp tín dụng;
• Là cơ sở để xác định hạn mức vay, lãi suất và thời hạn thanh toán;
• Hạn chế nguy cơ vỡ nợ, tránh thiệt hại cho cả người vay và chủ nợ;
• Tạo điều kiện cho người vay điều chỉnh kế hoạch tài chính phù hợp với khả năng thực tế.

Việc đánh giá này thường được thực hiện thông qua phân tích báo cáo tài chính, dòng tiền, lịch sử tín dụng và tài sản đảm bảo.

1.3. Phân loại khả năng trả nợ

Khả năng trả nợ được phân loại theo các tiêu chí sau:

• Theo thời hạn vay:
  • Khả năng trả nợ ngắn hạn: áp dụng cho các khoản vay có thời hạn dưới 12 tháng, thường dựa vào thu nhập hiện tại, dòng tiền ngắn hạn hoặc tài sản lưu động.
  • Khả năng trả nợ dài hạn: áp dụng cho các khoản vay từ 12 tháng trở lên, phụ thuộc vào tình hình kinh doanh lâu dài, tài sản cố định và kế hoạch tài chính ổn định.
• Theo nguồn trả nợ:
  • Trả nợ bằng thu nhập cá nhân, lợi nhuận doanh nghiệp;
  • Trả nợ bằng tài sản bảo đảm;
  • Trả nợ bằng nguồn tài chính từ hoạt động đầu tư hoặc vay tái cấp vốn.

Trong lĩnh vực ngân hàng, khách hàng vay thường được xếp hạng tín dụng từ nhóm nợ 1 đến nhóm nợ 5, tùy theo khả năng trả nợ và lịch sử thanh toán.

Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2024, khoảng 20% khoản vay của cá nhân và doanh nghiệp bị xếp loại có khả năng trả nợ thấp. Nguyên nhân chủ yếu đến từ tình trạng thu nhập không ổn định, kinh doanh thua lỗ, thiếu tài sản bảo đảm hoặc sử dụng vốn vay sai mục đích.

>>> Đặt lịch ngay để được tư vấn bởi đội ngũ luật sư hàng đầu, giúp bạn giải quyết mọi khó khăn pháp lý một cách hiệu quả!

  Đặt lịch tư vấn

Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng trả nợ

2.1. Thu nhập và dòng tiền

Theo Điều 465 Bộ luật Dân sự 2015, bên vay có nghĩa vụ trả nợ đầy đủ và đúng hạn. Một trong những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến việc thực hiện nghĩa vụ này là thu nhập và dòng tiền:

• Đối với cá nhân: thu nhập từ tiền lương, tiền công hoặc nguồn hỗ trợ ổn định;
• Đối với tổ chức, doanh nghiệp: dòng tiền từ hoạt động sản xuất – kinh doanh, đầu tư, hoặc nguồn thu cố định.

Việc mất thu nhập, mất việc làm hoặc ngừng hoạt động kinh doanh là nguyên nhân phổ biến khiến bên vay mất khả năng trả nợ đúng hạn.

2.2. Tài sản đảm bảo

Theo Điều 299 Bộ luật Dân sự 2015, tài sản đảm bảo là cơ sở pháp lý để bên cho vay giảm thiểu rủi ro khi người vay không có khả năng trả nợ. Các loại tài sản đảm bảo phổ biến gồm:

• Quyền sử dụng đất, nhà ở, ô tô, sổ tiết kiệm;
• Tài sản hình thành trong tương lai (ví dụ: bất động sản đang xây dựng).

Sự hiện diện của tài sản đảm bảo giúp chủ nợ có thể yêu cầu xử lý tài sản để thu hồi khoản nợ, dù người vay không còn khả năng tài chính.

2.3. Lịch sử tín dụng

Lịch sử tín dụng phản ánh thói quen trả nợ và uy tín tài chính của cá nhân hoặc doanh nghiệp. Các yếu tố được xét đến gồm:

• Việc trả nợ đúng hạn trong quá khứ;
• Có hoặc không có nợ xấu, nợ quá hạn;
• Số lần bị nhắc nợ, gia hạn nợ, hoặc bị đưa ra tòa.

Lịch sử tín dụng xấu không chỉ làm giảm khả năng vay vốn mới mà còn là dấu hiệu rủi ro cao cho chủ nợ hiện tại.

Số liệu gần nhất: Theo báo cáo của Trung tâm Thông tin Tín dụng Quốc gia Việt Nam (CIC) năm 2024, khoảng 10% khách hàng vay có nợ xấu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng thanh toán đúng hạn và làm tăng nguy cơ tranh chấp dân sự.

>>> Hãy để các luật sư của chúng tôi đồng hành cùng bạn trong mọi vấn đề pháp luật, mang lại sự an tâm và bảo vệ quyền lợi tối đa!

  Đặt lịch tư vấn

Đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng

3.1. Phương pháp đánh giá

Đánh giá khả năng trả nợ là bước quan trọng trong quá trình thẩm định hồ sơ vay vốn. Các tổ chức tín dụng thường sử dụng các phương pháp phân tích tổng hợp nhằm xác định rủi ro tín dụng, bao gồm:

• Phân tích báo cáo tài chính (đối với khách hàng doanh nghiệp): doanh thu, lợi nhuận, dòng tiền;
• Xác minh thu nhập thực tế và nguồn thu ổn định (đối với cá nhân);
• Thẩm định tài sản bảo đảm: giá trị, khả năng thanh khoản, tình trạng pháp lý;
• Kiểm tra lịch sử tín dụng qua hệ thống thông tin tín dụng quốc gia (CIC), phản ánh thái độ trả nợ trong quá khứ.

Phương pháp đánh giá có thể áp dụng mô hình điểm tín dụng nội bộ hoặc các công cụ phân tích định lượng và định tính khác.

3.2. Tiêu chí đánh giá

Một số tiêu chí phổ biến để xác định khả năng trả nợ bao gồm:

• Tỷ lệ nợ trên thu nhập (Debt-to-Income – DTI): Tỷ lệ này càng thấp thì khả năng trả nợ càng cao;
• Khả năng thanh khoản: Tài sản dễ chuyển đổi thành tiền trong thời gian ngắn;
• Mức độ ổn định tài chính: Lịch sử thu nhập đều đặn, chi tiêu hợp lý, ít biến động tiêu cực;
• Lịch sử tín dụng tốt: Không có nợ xấu, không bị kiện tụng hay chậm trả trong quá khứ.

Mỗi ngân hàng sẽ có ngưỡng đánh giá cụ thể để xác định mức độ rủi ro của khách hàng.

3.3. Vai trò của tổ chức tín dụng

Theo Điều 10 Luật Các tổ chức tín dụng 2010 (sửa đổi, bổ sung năm 2017):

• Ngân hàng, công ty tài chính và tổ chức tín dụng khác có trách nhiệm kiểm tra, đánh giá đầy đủ năng lực tài chính của khách hàng trước khi cấp tín dụng;
• Các tổ chức này được phép truy cập dữ liệu từ Trung tâm Thông tin Tín dụng Quốc gia (CIC) để hỗ trợ phân tích và ngăn ngừa rủi ro nợ xấu;
• Đồng thời, các ngân hàng phải thiết lập quy trình nội bộ chặt chẽ về thẩm định tín dụng, phê duyệt và giám sát khoản vay.

Theo thống kê năm 2024, khoảng 75% hồ sơ vay được ngân hàng phê duyệt nhờ có kết quả đánh giá khả năng trả nợ tích cực, cho thấy việc duy trì tình hình tài chính minh bạch và lịch sử tín dụng tốt là yếu tố then chốt để tiếp cận vốn.

Khả năng trả nợ dài hạn

4.1. Đặc điểm của nợ dài hạn

Nợ dài hạn là khoản vay có thời hạn thanh toán từ 12 tháng trở lên, thường được sử dụng để tài trợ cho các nhu cầu lớn và có thời gian hoàn vốn dài như:

• Vay mua nhà, mua ô tô, tài sản có giá trị lớn;
• Vay vốn đầu tư sản xuất, mở rộng quy mô doanh nghiệp;
• Các khoản vay trung – dài hạn cho các dự án hạ tầng, công trình, nhà xưởng…

Theo pháp luật dân sự, quan hệ vay mượn tài sản đều phải lập thành văn bản nếu có giá trị lớn hoặc yêu cầu pháp lý cụ thể, nhằm đảm bảo quyền và nghĩa vụ của các bên.

(Căn cứ: Điều 463 Bộ luật Dân sự 2015)

4.2. Yếu tố quyết định khả năng trả nợ dài hạn

Khả năng trả nợ dài hạn phụ thuộc vào nhiều yếu tố mang tính tài chính và quản trị rủi ro. Một số yếu tố cốt lõi bao gồm:

• Kế hoạch tài chính dài hạn rõ ràng, dự báo được nguồn thu ổn định trong tương lai;
• Lợi nhuận bền vững từ hoạt động kinh doanh, sản xuất hoặc đầu tư liên quan đến khoản vay;
• Tài sản đảm bảo có giá trị cao và ổn định, có thể là bất động sản, phương tiện sản xuất, hoặc các khoản đầu tư có thể thanh khoản;
• Tỷ lệ nợ trên thu nhập/thặng dư hợp lý, thường không vượt quá 40–50% để đảm bảo khả năng trả lãi và gốc.

Doanh nghiệp hoặc cá nhân vay vốn cần cân đối giữa khả năng sinh lời và nghĩa vụ tài chính dài hạn.

4.3. Rủi ro của nợ dài hạn

Dù có nhiều lợi ích như lãi suất ưu đãi và thời gian trả linh hoạt, nợ dài hạn vẫn tiềm ẩn những rủi ro lớn, đặc biệt trong bối cảnh biến động kinh tế:

• Rủi ro lãi suất: lãi suất thả nổi có thể tăng mạnh theo chu kỳ thị trường;
• Rủi ro thu nhập giảm: mất việc, giảm doanh thu hoặc thay đổi chính sách pháp lý có thể khiến người vay mất khả năng trả nợ;
• Khó thanh khoản tài sản bảo đảm, nếu buộc phải bán tài sản để trả nợ trong điều kiện thị trường không thuận lợi.

Số liệu thực tiễn: Theo báo cáo năm 2024 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 15% khoản vay dài hạn có nguy cơ chậm thanh toán do biến động kinh tế, đặc biệt trong các lĩnh vực bất động sản, xây dựng và bán lẻ.

>>> Thanh toán nhanh, nhận tư vấn chất lượng từ luật sư, giải quyết vấn đề hiệu quả – tất cả chỉ trong một cuộc hẹn!

  Đặt lịch tư vấn

Khả năng trả nợ là yếu tố quan trọng trong quan hệ vay nợ, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của chủ nợ và bên vay. Việc đánh giá chính xác khả năng trả nợ, đặc biệt là nợ dài hạn, cùng với sự hỗ trợ pháp lý từ luật sư giúp giảm thiểu rủi ro và đảm bảo thực hiện nghĩa vụ đúng quy định. Hãy đặt lịch tư vấn với Luật Thiên Mã ngay hôm nay để được đội ngũ luật sư đồng hành cùng bạn!