Trong thực tiễn, nhiều giao dịch dân sự và hành vi pháp lý phát sinh tranh chấp do bên được ủy quyền vượt quá phạm vi được ủy quyền. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến hợp đồng bị tuyên vô hiệu, gây thiệt hại cho cả bên ủy quyền và bên thứ ba.
Bài viết do đội ngũ Luật sư tại Luật Thiên Mã biên soạn, cập nhật các quy định mới nhất và phân tích chi tiết các hệ quả pháp lý khi một bên thực hiện vượt quá phạm vi ủy quyền.
>>> Nhanh tay đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi để được giải đáp mọi thắc mắc pháp lý, đảm bảo quyền lợi và sự an tâm cho bạn!
THỰC TRẠNG PHỔ BIẾN VỀ HÀNH VI VƯỢT QUÁ PHẠM VI ỦY QUYỀN VÀ HỆ QUẢ PHÁP LÝ
Vượt quá phạm vi ủy quyền là một trong những lỗi phổ biến nhất trong thực tiễn giao dịch dân sự, đặc biệt trong các lĩnh vực như mua bán tài sản, ký kết hợp đồng kinh tế, đại diện khởi kiện hoặc xử lý tài chính. Nhiều người vẫn lầm tưởng rằng chỉ cần có giấy ủy quyền là có thể toàn quyền thay mặt người khác thực hiện bất kỳ hành vi pháp lý nào. Tuy nhiên, pháp luật quy định rất rõ: chỉ những nội dung được ghi nhận cụ thể trong văn bản ủy quyền mới hợp lệ, các hành vi vượt quá phạm vi đó sẽ bị xem là không có giá trị pháp lý, nếu không được bên ủy quyền chấp thuận.
Một ví dụ điển hình là trường hợp bên được ủy quyền chỉ được giao quản lý bất động sản, nhưng lại tự ý chuyển nhượng hoặc thế chấp tài sản mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu. Hành vi này không chỉ khiến hợp đồng bị tòa án tuyên vô hiệu, mà còn dẫn đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho cả bên ủy quyền và bên thứ ba.
Theo báo cáo từ Tòa án nhân dân tối cao, chỉ tính riêng trong năm qua, có đến gần 20% các vụ án tranh chấp hợp đồng dân sự liên quan đến hành vi vượt quá phạm vi được ủy quyền, đặc biệt là các vụ việc liên quan đến bất động sản, hợp đồng vay mượn, chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản doanh nghiệp.
Hệ quả pháp lý của hành vi vượt quá phạm vi ủy quyền không chỉ dừng lại ở việc vô hiệu hóa giao dịch, mà còn kéo theo một loạt rủi ro:
- Bên được ủy quyền có thể bị khởi kiện bồi thường thiệt hại nếu gây ra tổn thất tài chính hoặc mất cơ hội giao dịch
- Bên ủy quyền phải chứng minh rõ ràng việc mình không đồng ý hoặc không chấp nhận hành vi vượt thẩm quyền, nếu không muốn bị ràng buộc trách nhiệm
- Bên thứ ba giao dịch với người được ủy quyền cũng đứng trước nguy cơ giao dịch bị hủy, tài sản phải hoàn trả và quyền lợi không được bảo đảm
Ngoài ra, trong nhiều trường hợp, nếu không xử lý kịp thời, việc để mặc cho bên được ủy quyền hành động sai phạm nhiều lần có thể bị xem là hành vi ngầm chấp thuận, dẫn đến bên ủy quyền phải chịu toàn bộ hậu quả phát sinh.
Thực tiễn cho thấy: chỉ một hành vi nhỏ vượt quá phạm vi được giao cũng có thể gây hậu quả lớn về pháp lý và tài chính. Do đó, mọi giao dịch ủy quyền đều cần được kiểm soát chặt chẽ, giới hạn rõ ràng về quyền và trách nhiệm – đặc biệt với các nội dung có giá trị tài sản cao hoặc liên quan quyền nhân thân.
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ VƯỢT QUÁ PHẠM VI ỦY QUYỀN
Đại diện vượt quá phạm vi ủy quyền là việc người được ủy quyền thực hiện hành vi pháp lý vượt quá phạm vi ủy quyền được cho phép.
Điều 143 BLDS năm 2015 quy định về hậu quả của giao dịch dân sự do người đại diện xác lập, thực hiện vượt quá phạm vi đại diện như sau:
Giao dịch dân sự do người đại diện xác lập, thực hiện vượt quá phạm vi đại diện không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của người được đại diện đối với phần giao dịch được thực hiện vượt quá phạm vi đại diện, trừ trường hợp:
– Người được đại diện đồng ý;
– Người được đại diện biết mà không phản đối trong một thời hạn hợp lý;
– Người được đại diện có lỗi dẫn đến việc người đã giao dịch không biết hoặc không thể biết về việc người đã xác lập, thực hiện giao dịch dân sự với mình vượt quá phạm vi đại diện.
Trường hợp giao dịch dân sự do người đại diện xác lập, thực hiện vượt quá phạm vi đại diện không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của người được đại diện đối với phần giao dịch được xác lập, thực hiện vượt quá phạm vi đại diện thì người đại diện phải thực hiện nghĩa vụ đối với người đã giao dịch với mình về phần giao dịch vượt quá phạm vi đại diện, trừ trường hợp người đã giao dịch biết hoặc phải biết về việc vượt quá phạm vi đại diện mà vẫn giao dịch.
Người đã giao dịch với người đại diện có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hoặc hủy bỏ giao dịch dân sự đối với phần vượt quá phạm vi đại diện hoặc toàn bộ giao dịch dân sự và yêu cầu bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp người đó biết hoặc phải biết về việc vượt quá phạm vi đại diện mà vẫn giao dịch hoặc trường hợp quy định tại điểm a khoản 1 Điều này.
Trường hợp người đại diện và người giao dịch với người đại diện cố ý xác lập, thực hiện giao dịch dân sự vượt quá phạm vi đại diện mà gây thiệt hại cho người được đại diện thì phải chịu trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại.
CÁCH XỬ LÝ KHI PHÁT HIỆN HÀNH VI THỰC HIỆN VƯỢT QUÁ PHẠM VI ỦY QUYỀN
Khi phát hiện bên được ủy quyền đã thực hiện hành vi vượt quá phạm vi được giao, bên ủy quyền cần xử lý ngay lập tức để tránh những hậu quả pháp lý kéo dài hoặc bị xem là đã “ngầm đồng ý” với hành vi vi phạm đó. Dưới đây là các bước xử lý cần thiết:
- Gửi văn bản từ chối công nhận giao dịch vượt thẩm quyền
Ngay khi phát hiện hành vi vượt quá phạm vi ủy quyền, bên ủy quyền cần gửi thông báo bằng văn bản đến bên được ủy quyền và các bên liên quan (ví dụ: đối tác ký hợp đồng, ngân hàng, cơ quan công chứng…) để khẳng định rõ rằng mình không chấp nhận hành vi đó.
Văn bản nên được gửi sớm nhất có thể để tránh việc bị xem là “đồng ý ngầm”, làm phát sinh trách nhiệm ngoài ý chí.
- Yêu cầu chấm dứt hoặc đàm phán lại giao dịch nếu chưa phát sinh hậu quả
Nếu giao dịch được bên được ủy quyền thực hiện nhưng chưa hoàn tất (chưa thanh toán, chưa bàn giao…), bên ủy quyền có thể gửi yêu cầu chấm dứt hoặc đàm phán lại hợp đồng với bên thứ ba.
Trong nhiều trường hợp, bên thứ ba sẽ thiện chí hợp tác nếu nhận thấy có dấu hiệu giao dịch sai phạm hoặc có nguy cơ bị tuyên vô hiệu.
- Khởi kiện bên được ủy quyền nếu có thiệt hại phát sinh
Trong trường hợp hành vi vượt quá phạm vi ủy quyền gây thiệt hại thực tế về tài sản, danh dự, cơ hội kinh doanh… bên ủy quyền có quyền:
- Khởi kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại
- Yêu cầu Tòa án tuyên bố hợp đồng vô hiệu một phần hoặc toàn phần nếu giao dịch ảnh hưởng quyền lợi hợp pháp
- Thu thập bằng chứng và làm rõ giới hạn ủy quyền
Trong mọi trường hợp tranh chấp, chứng cứ là yếu tố quyết định. Bên ủy quyền cần:
- Chuẩn bị đầy đủ bản gốc văn bản ủy quyền, nêu rõ phạm vi, thời hạn, điều kiện
- Ghi lại mọi email, tin nhắn, văn bản chứng minh bên được ủy quyền đã vượt quá giới hạn được giao
- Tập hợp hóa đơn, hợp đồng liên quan để chứng minh thiệt hại (nếu có)
- Tham khảo luật sư để đánh giá lại rủi ro và định hướng xử lý
Việc đánh giá tính hợp pháp của hành vi ủy quyền và khả năng tuyên vô hiệu hợp đồng thường phức tạp, đặc biệt nếu có bên thứ ba liên quan.
Do đó, bên ủy quyền nên chủ động nhờ luật sư xem xét hồ sơ, tư vấn chiến lược xử lý phù hợp với từng tình huống cụ thể. Tránh tự ý hủy giao dịch hoặc ra quyết định đơn phương có thể dẫn đến tranh chấp ngược chiều.
CÁC CÂU HỎI THƯỜNG GẶP
- Bên được ủy quyền vượt quá phạm vi được ủy quyền thì giao dịch có hiệu lực không?
Giao dịch không có hiệu lực, trừ khi bên ủy quyền chấp thuận rõ ràng hành vi đó. Nếu không, bên được ủy quyền sẽ tự chịu trách nhiệm pháp lý.
- Tôi là bên thứ ba, làm sao biết người ký hợp đồng có đang vượt quá phạm vi ủy quyền không?
Bạn nên kiểm tra kỹ giấy ủy quyền (nội dung, phạm vi, thời hạn), và nếu cần, xác minh lại với bên ủy quyền gốc để tránh rủi ro bị tuyên hợp đồng vô hiệu.
- Bên ủy quyền có phải chịu trách nhiệm nếu không phản đối kịp thời hành vi vượt phạm vi?
Có thể. Nếu bên ủy quyền biết nhưng không phản đối, hành vi đó sẽ được xem là ngầm chấp thuận và phải chịu trách nhiệm với bên thứ ba ngay tình.
- Văn bản ủy quyền nên ghi thế nào để tránh bị lạm dụng vượt thẩm quyền?
Nên ghi rõ:
- Phạm vi công việc cụ thể
- Giới hạn giá trị giao dịch (nếu có)
- Không được tự ý thực hiện hành vi ngoài nội dung ủy quyền. Đính kèm điều khoản: mọi hành vi vượt thẩm quyền sẽ vô hiệu và bên ủy quyền không chịu trách nhiệm.
- Có thể xử lý hành vi vượt quá phạm vi ủy quyền bằng cách yêu cầu đền bù thiệt hại không?
Có. Theo Điều 566 và 585 Bộ luật Dân sự, nếu hành vi vượt quá thẩm quyền gây thiệt hại thực tế, bên được ủy quyền có thể bị kiện yêu cầu bồi thường dân sự.
Hành vi thực hiện vượt quá phạm vi ủy quyền không chỉ làm vô hiệu hóa các giao dịch dân sự mà còn tạo ra những rủi ro pháp lý nghiêm trọng, đặc biệt với các hợp đồng giá trị lớn hoặc liên quan tài sản.
Để phòng tránh sai sót và bảo vệ quyền lợi hợp pháp, bạn nên:
- Soạn thảo văn bản ủy quyền rõ ràng, chi tiết
- Giám sát quá trình thực hiện ủy quyền
- Tư vấn pháp lý trước khi ký kết bất kỳ thỏa thuận nào có yếu tố ủy quyền
>>> Thanh toán nhanh, nhận tư vấn chất lượng từ luật sư, giải quyết vấn đề hiệu quả – tất cả chỉ trong một cuộc hẹn!
