Trong quá trình giải quyết các vụ việc dân sự, đặc biệt khi có mâu thuẫn giữa lời khai của các đương sự hoặc giữa đương sự với người làm chứng, đối chất là thủ tục quan trọng nhằm làm rõ sự thật. Thực tế hiện nay, nhiều người tham gia tố tụng vẫn còn nhầm lẫn về bản chất, điều kiện áp dụng và giá trị pháp lý của hoạt động đối chất trong dân sự. Bài viết dưới đây của Luật Thiên Mã sẽ phân tích chi tiết:
- Thực trạng và quy định hiện hành về đối chất trong tố tụng dân sự
- Xác định khi nào đối chất là thủ tục bắt buộc
- Quy trình, quyền và nghĩa vụ của các bên khi tham gia đối chất
>>> Nhanh tay đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi để được giải đáp mọi thắc mắc pháp lý, đảm bảo quyền lợi và sự an tâm cho bạn!
ĐỐI CHẤT LÀ GÌ? QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ ĐỐI CHẤT TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ
Đối chất trong tố tụng dân sự là biện pháp thu thập chứng cứ do Tòa án thực hiện dưới hình thức cho hai hay nhiều người tham gia tố tụng trong vụ án dân sự cùng một lúc tham gia tranh luận và chất vấn lẫn nhau dưới sự hướng dẫn trực tiếp của người tiến hành tố tụng nhằm làm rõ những tình tiết mâu thuẫn trong lời khai trước đó của họ.
Đối chất là một biện pháp điều tra rất quan trọng nhằm hoá giải các xung đột trong các lời khai và tài liệu đang có trong hồ sơ. Do đó, việc đối chất chỉ tiến hành khi có yêu cầu của đương sự, hoặc tuy đương sự không có yêu cầu nhưng xét thấy có sự mâu thuẫn trong lời khai của các đương sự, người làm chứng thì Tòa án có thể tự mình chủ động cho tiến hành đốĩ chất, dù đương sự không có yêu cầu.
Điều 100 Bộ luật Tố tụng Dân sự quy định về đối chất như sau:
“1. Theo yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy có mâu thuẫn trong lời khai của các đương sự, người làm chứng, Thẩm phán tiến hành đối chất giữa các đương sự với nhau, giữa đương sự với người làm chứng hoặc giữa những người làm chứng với nhau.
- Việc đối chất phải được lập thành biên bản, có chữ ký hoặc điểm chỉ của những người tham gia đối chất.”
Thẩm phán có thể cho đôì chất giữa các đương sự với nhau, giữa đương sự với người làm chứng, hoặc giữa những ngưòi làm chứng vối nhau. Muốn việc đối chất có hiệu quả, Thẩm phán phải nghiên cứu hồ sơ thật kỹ, phát hiện hết những điểm mâu thuẫn nhau giữa các lời khai, tài liệu mà hai bên xuất trình, từ đó, có kệ hoạch đối chất chi tiết và đặt ra những yêu cầu khi đối chất, thậm chí phải tính toán xem vấn đề gì cần đối chất trước, cách đặt câu hỏi và thứ tự các câu hỏi cũng cần cần nhắc để buổi đối chất có hiệu quả, làm rõ được các mâu thuẫn, các điểm chưa rõ trong hồ sơ. Khi tiến hành đối chất, Thẩm phán có thể tự ghi biên bản hoặc có thư ký giúp Thẩm phán ghi biên bản đôì chất. Biên bản đôì chất phải có chữ ký hoặc điểm chỉ của những người tham gia đôì chất, chữ ký của Thẩm phán và thư ký (nếu có thư ký ghi biên bản), đồng thời đóng dấu của Tòa ân.
Trên thực tế, có những biên bản tiêu đề ghi là “biên bản đối chất” nhưng thực ra chỉ là bản ghi lồi khai đơn thuần của các bên, chứ không hề đưa ra các câu hỏi để cho các bên trả lòi, lý giải về các điểm mâu thuẫn, các điểm chưa rõ trong hồ sơ. Vì vậy, những biên bản này không phải là biên bản đối chất theo đúng nghĩa, chỉ làm hồ Sơ dày thêm, chứ không có tác dụng trong thực tế.
ĐỐI CHẤT CÓ PHẢI LÀ THỦ TỤC BẮT BUỘC TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ KHÔNG?
Căn cứ Điều 100 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 có quy định về đối chất cụ thể như sau:
– Theo yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy có mâu thuẫn trong lời khai của các đương sự, người làm chứng, Thẩm phán tiến hành đối chất giữa các đương sự với nhau, giữa đương sự với người làm chứng hoặc giữa những người làm chứng với nhau.
– Việc đối chất phải được lập thành biên bản, có chữ ký hoặc điểm chỉ của những người tham gia đối chất.
Như vậy, theo quy định nêu trên, đối chất được thực hiện khi có yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy có mâu thuẫn trong lời khai của các đương sự, người làm chứng. Do đó, đối chất không là thủ tục bắt buộc trong tố tụng dân sự.
TRÌNH TỰ, THỦ TỤC ĐỐI CHẤT TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ
Thủ tục tiến hành đối chất được tiến hành theo quy định tại Điều 189 Bộ luật tố tụng hình sự 2015:
- Trước khi đối chất, phải làm rõ quan hệ giữa những người tham gia đối chất, sau đó hỏi về những vấn đề cần làm rõ. Điều tra viên có thể hỏi thêm từng người.
- Trong quá trình đối chất, Điều tra viên có thể đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật có liên quan; có thể để cho những người tham gia đối chất hỏi và trả lời lẫn nhau.
- Chỉ sau khi những người tham gia đối chất khai báo xong mới được nhắc lại lời khai trước đó của họ
- Việc đối chất phải được ghi thành biên bản và có thể ghi âm, ghi hình.
Theo điểm d khoản 3 Điều 83 Bộ luật tố tụng hình sự 2015, với vai trò là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sư, luật sư có quyền có mặt khi đối chất.
Công việc luật sư cần làm bao gồm:
- Nhận dạng, nhận biết giọng nói người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố;
- Lắng nghe lời khai từ các bên để giúp thân chủ của mình nhận thấy rõ mâu thuẫn trong lời khai, tư vấn kịp thời cho thân chủ hướng giải quyết;
- Nghiên cứu, xem xét các chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan tới vụ án mà Điều tra viên đưa ra;
- Hỏi người tố cáo/người bị tố cáo nhằm làm đưa ra cách xử lý, giải quyết vụ án hợp lý, đảm bảo quyền lợi cho thân chủ khi bào chữa trước Tòa án.
HẬU QUẢ PHÁP LÝ NẾU KHÔNG THAM GIA HOẶC NÉ TRÁNH ĐỐI CHẤT
Theo quy định tại Điều 208 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, khi có mâu thuẫn trong lời khai giữa các đương sự hoặc giữa đương sự với người làm chứng, Tòa án có thể quyết định tiến hành đối chất để làm rõ sự thật khách quan. Khi được triệu tập hợp lệ mà đương sự không có lý do chính đáng và cố tình vắng mặt, việc không tham gia đối chất sẽ dẫn đến hệ quả bất lợi trong quá trình giải quyết vụ án.
Né tránh đối chất có thể bị xem là từ chối nghĩa vụ chứng minh
Trong tố tụng dân sự, mỗi bên có nghĩa vụ chứng minh cho yêu cầu hoặc ý kiến phản bác của mình. Khi mâu thuẫn giữa lời khai được xác định và đối chất là cần thiết, việc từ chối tham gia có thể bị Tòa án xem là không hợp tác. Điều này có thể dẫn tới việc:
- Bị bác bỏ yêu cầu nếu bên né tránh là nguyên đơn và không đưa ra chứng cứ rõ ràng khác.
- Bị suy luận bất lợi, nếu lời khai của bên kia được coi là phù hợp và nhất quán.
Theo nguyên tắc xét xử công khai, dân chủ và khách quan, Tòa sẽ đánh giá hành vi né tránh như một dấu hiệu làm giảm giá trị lời khai của bên vắng mặt.
Tòa án có được tiếp tục xét xử nếu một bên không tham gia đối chất?
Có. Pháp luật không quy định việc vắng mặt trong buổi đối chất sẽ làm đình chỉ vụ án. Nếu đương sự hoặc người làm chứng được triệu tập hợp lệ nhưng vẫn vắng mặt không lý do chính đáng, Tòa án có quyền:
- Ghi nhận sự vắng mặt trong biên bản
- Tiếp tục giải quyết vụ án căn cứ vào các chứng cứ có trong hồ sơ
Trường hợp đối chất bị hoãn và cách xử lý đúng luật
Trong thực tiễn, buổi đối chất có thể bị hoãn vì lý do khách quan như:
- Một trong các bên có lý do chính đáng được Tòa chấp thuận
- Người làm chứng bị ốm, không thể có mặt
- Lỗi triệu tập không hợp lệ
Khi đó, Tòa sẽ ra thông báo hoãn và lên lịch đối chất lại, đảm bảo quyền tố tụng của các bên. Tuy nhiên, nếu nhiều lần cố tình né tránh mà không có lý do rõ ràng, Tòa có thể kết thúc đối chất và đánh giá lời khai theo chứng cứ còn lại.
CÁC CÂU HỎI THƯỜNG GẶP VỀ ĐỐI CHẤT TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ
- Đối chất trong dân sự là gì? Có khác gì so với tố tụng hình sự không?
Trả lời:
Đối chất trong dân sự là thủ tục do Tòa án tiến hành khi có mâu thuẫn trong lời khai của các đương sự, người làm chứng hoặc giữa họ với nhau. Mục đích là để làm rõ sự thật khách quan.
Khác với hình sự, trong tố tụng dân sự, đối chất không nhằm buộc tội hay làm rõ hành vi phạm tội mà chủ yếu phục vụ cho việc xác minh nội dung tranh chấp dân sự, như hợp đồng, tài sản, quyền lợi,…
- Khi nào đối chất là thủ tục bắt buộc trong tố tụng dân sự?
Trả lời:
Theo Điều 208 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, khi có mâu thuẫn nghiêm trọng trong lời khai và việc đối chất là cần thiết để làm rõ bản chất sự việc, thì đối chất trở thành thủ tục bắt buộc. Tòa án sẽ tự mình quyết định có tiến hành đối chất hay không, chứ không bắt buộc phải làm theo yêu cầu của các bên.
- Nếu một bên không đến buổi đối chất thì điều gì xảy ra?
Trả lời:
Tòa án vẫn có thể tiến hành đối chất với bên còn lại, và ghi nhận sự vắng mặt của bên không đến. Việc này ảnh hưởng tiêu cực đến giá trị chứng minh của bên vắng mặt, đặc biệt nếu không có lý do chính đáng.
Tòa có thể xem đó là hành vi né tránh nghĩa vụ chứng minh, từ đó đánh giá bất lợi khi đưa ra bản án hoặc quyết định.
- Có được mời luật sư tham gia phiên đối chất không?
Trả lời:
Có. Đương sự hoàn toàn có quyền mời luật sư đại diện hoặc cùng tham gia phiên đối chất để bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Luật sư sẽ giúp chuẩn bị tài liệu, xây dựng lập luận và đảm bảo các quyền của thân chủ không bị vi phạm trong suốt quá trình.
- Biên bản đối chất có giá trị pháp lý như thế nào?
Trả lời:
Biên bản đối chất được lập theo đúng quy trình có giá trị như một chứng cứ trong vụ án dân sự. Tòa án có thể sử dụng nội dung biên bản này để đánh giá sự thật, từ đó làm căn cứ đưa ra phán quyết cuối cùng.
Nếu có sự mâu thuẫn nhưng không đối chất, hoặc đối chất không đầy đủ, quyền và nghĩa vụ chứng minh sẽ bị ảnh hưởng rõ rệt.
Đối chất là một thủ tục tố tụng quan trọng, đặc biệt trong các vụ việc có tranh chấp phức tạp về dân sự. Việc nắm rõ quyền, nghĩa vụ và trình tự thủ tục đối chất không chỉ giúp các đương sự thể hiện lập luận một cách thuyết phục, mà còn giúp Tòa án có cơ sở xác định sự thật khách quan.
Nếu bạn đang vướng mắc pháp lý trong vụ việc dân sự, hãy đặt lịch với Luật Thiên Mã ngay hôm nay để được đội ngũ luật sư hỗ trợ từ khâu chuẩn bị hồ sơ đến khi tham gia phiên đối chất trước Tòa.
>>> Hành động ngay để không mất thêm thời gian, tiền của và sức lực vì rắc rối pháp lý! Đặt lịch tư vấn với Luật sư hôm nay – chỉ một khoản phí nhỏ mang lại giá trị lớn: giải pháp nhanh, lợi ích tối ưu. Hoàn phí nếu chọn gói trọn gói khi thuê luật sư sau thanh toán. Thanh toán và đặt lịch ngay!
