Khi một bên trong tranh chấp là người nước ngoài, tổ chức nước ngoài, hoặc tranh chấp liên quan đến tài sản ở nước ngoài, thì đó là tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài – một lĩnh vực pháp lý phức tạp, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc không chỉ về pháp luật Việt Nam mà còn cả luật quốc tế và các điều ước song phương, đa phương liên quan.

Bài viết này, do Luật sư của Luật Thiên Mã biên soạn, sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm, căn cứ pháp luật, và các phương thức giải quyết tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài theo Bộ luật Dân sự 2015, Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Để bảo vệ quyền lợi hợp pháp và giải quyết tranh chấp một cách hiệu quả, hãy đặt lịch tư vấn ngay hôm nay!

Tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài là gì?

1.1. Khái niệm tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài

Tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài là tranh chấp phát sinh trong các quan hệ dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại hoặc lao động, trong đó tồn tại ít nhất một yếu tố nước ngoài.

Theo Điều 663 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, các yếu tố nước ngoài có thể bao gồm:

• Ít nhất một bên tham gia là cá nhân có quốc tịch nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, hoặc tổ chức nước ngoài;
• Tài sản liên quan đang ở nước ngoài;
• Sự kiện pháp lý làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ tranh chấp xảy ra ở nước ngoài.

Ví dụ:

• Tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa giữa công ty Việt Nam và công ty Nhật Bản;
• Tranh chấp tài sản sau ly hôn giữa một công dân Việt Nam và một người nước ngoài;
• Khiếu kiện về thừa kế tài sản ở nước ngoài giữa người thừa kế tại Việt Nam và người đang sinh sống tại Hoa Kỳ.

1.2. Đặc điểm của tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài

Tranh chấp loại này có những đặc điểm pháp lý nổi bật như:

• Liên quan đến nhiều hệ thống pháp luật: Gồm pháp luật Việt Nam và pháp luật nước ngoài (luật quốc gia, điều ước quốc tế, tập quán quốc tế…).
• Phức tạp trong xác định thẩm quyền và luật áp dụng: Cần phân biệt giữa thẩm quyền của tòa án Việt Nam và trọng tài quốc tế, cũng như việc lựa chọn luật điều chỉnh quan hệ tranh chấp.
• Có thể giải quyết bằng nhiều phương thức: Tòa án Việt Nam, trọng tài thương mại quốc tế, hòa giải hoặc các cơ chế giải quyết tranh chấp khác tùy thuộc vào thỏa thuận của các bên và quy định pháp luật.

Theo thống kê từ Tòa án Nhân dân Tối cao năm 2024, khoảng 15% vụ án dân sự tại Việt Nam có yếu tố nước ngoài, chủ yếu tập trung trong các lĩnh vực hợp đồng thương mại quốc tế và tranh chấp hôn nhân có yếu tố quốc tịch. Những vụ việc này thường đòi hỏi trình độ chuyên môn cao và khả năng áp dụng pháp luật quốc tế linh hoạt.

>>> Đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi và trải nghiệm dịch vụ pháp lý uy tín, nơi mọi vấn đề của bạn sẽ được giải quyết hiệu quả và nhanh chóng!

  Đặt lịch tư vấn

Quy định pháp luật về tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài

2.1. Cơ sở pháp lý

Tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài là những tranh chấp phát sinh từ quan hệ dân sự trong đó ít nhất một bên là cá nhân, tổ chức nước ngoài, hoặc tài sản liên quan nằm ở nước ngoài, hoặc sự kiện pháp lý xảy ra ngoài lãnh thổ Việt Nam.

Hệ thống pháp luật hiện hành điều chỉnh loại tranh chấp này bao gồm:

• Bộ luật Dân sự 2015 (Phần thứ năm, từ Điều 663 đến Điều 686): Quy định các nguyên tắc áp dụng pháp luật, năng lực chủ thể, hình thức giao dịch, thừa kế, nghĩa vụ ngoài hợp đồng,… trong quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài.
• Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 (Chương XXXVII): Hướng dẫn thẩm quyền, trình tự và thủ tục giải quyết tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền ở Việt Nam.
• Các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên: Đặc biệt là Công ước New York năm 1958 về công nhận và thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài, hiệp định tương trợ tư pháp song phương, và các FTAs có điều khoản giải quyết tranh chấp.

2.2. Nguyên tắc áp dụng pháp luật

Việc áp dụng pháp luật trong tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài được điều chỉnh bởi nguyên tắc linh hoạt nhưng có thứ tự ưu tiên rõ ràng:

• Theo Điều 683 Bộ luật Dân sự 2015, các bên có quyền thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng, miễn là thỏa thuận đó không trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam. Điều này áp dụng phổ biến trong hợp đồng thương mại, hợp đồng dịch vụ xuyên biên giới, đầu tư, bảo hiểm quốc tế…
• Nếu không có thỏa thuận lựa chọn, pháp luật được áp dụng sẽ là:
  • Pháp luật của quốc gia nơi xảy ra hành vi pháp lý chủ yếu;
  • Pháp luật Việt Nam, nếu tranh chấp được giải quyết tại tòa án Việt Nam và không có cơ sở áp dụng pháp luật nước ngoài.
• Trong một số trường hợp đặc thù (ví dụ: sở hữu bất động sản tại Việt Nam), pháp luật Việt Nam được áp dụng bắt buộc.

Dẫn chứng thực tiễn: Theo Báo cáo của Bộ Tư pháp năm 2024, có tới 60% tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài được giải quyết dựa trên pháp luật Việt Nam, nguyên nhân chủ yếu là các bên không thỏa thuận trước về pháp luật áp dụng, hoặc các thỏa thuận không đủ rõ ràng để xác định hệ thống pháp luật điều chỉnh.

Việc thiếu thỏa thuận pháp luật áp dụng không chỉ gây khó khăn trong việc giải quyết tranh chấp, mà còn làm phát sinh chi phí và kéo dài thời gian tố tụng.

>>> Chỉ một cuộc hẹn với luật sư, mọi vấn đề pháp lý sẽ được giải quyết triệt để, tiết kiệm thời gian và chi phí cho bạn!

  Đặt lịch tư vấn

Các loại tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài phổ biến

3.1. Phân loại tranh chấp

Tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài là những tranh chấp trong đó ít nhất một yếu tố cấu thành có liên quan đến quốc gia khác như quốc tịch, trụ sở, tài sản ở nước ngoài hoặc sự kiện xảy ra ngoài lãnh thổ Việt Nam. Các loại tranh chấp phổ biến bao gồm:

• Tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế

Là tranh chấp giữa các doanh nghiệp trong các giao dịch xuyên biên giới, bao gồm:

• • Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế;
  • Hợp đồng dịch vụ logistics, vận chuyển, bảo hiểm quốc tế;
  • Hợp đồng phân phối, đại lý hoặc nhượng quyền với đối tác nước ngoài.
• Tranh chấp hôn nhân và gia đình

Phát sinh giữa công dân Việt Nam và người nước ngoài, hoặc giữa những người có quốc tịch khác nhau, bao gồm:

• • Ly hôn, xác định tài sản riêng/chung;
  • Quyền nuôi con, cấp dưỡng;
  • Công nhận, đăng ký kết hôn với người nước ngoài.
• Tranh chấp lao động

Liên quan đến các hợp đồng giữa:

• • Người lao động Việt Nam làm việc cho doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam;
  • Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng;
  • Lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam.

3.2. Ví dụ thực tiễn

• Tranh chấp thương mại quốc tế:

Một công ty Việt Nam khởi kiện công ty Trung Quốc tại Trung tâm Trọng tài Quốc tế vì vi phạm hợp đồng cung cấp nguyên liệu, giao hàng không đúng chất lượng và thời gian.

• Tranh chấp hôn nhân gia đình:

Vợ là công dân Việt Nam, chồng là công dân Mỹ, phát sinh tranh chấp quyền nuôi con và phân chia tài sản sau khi ly hôn tại Việt Nam, con đang sinh sống tại TP.HCM.

• Tranh chấp lao động:

Lao động Việt Nam đi làm việc tại Hàn Quốc theo hợp đồng xuất khẩu lao động khởi kiện công ty môi giới trong nước vì không bảo đảm quyền lợi như đã cam kết trong hợp đồng.

Số liệu thực tiễn: Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế năm 2024, 50% tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam liên quan đến hợp đồng thương mại quốc tế, phản ánh xu hướng mở rộng quan hệ kinh tế và đầu tư xuyên biên giới ngày càng sâu rộng.

Phương thức giải quyết tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài

4.1. Các phương thức giải quyết

Tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài thường phát sinh trong các mối quan hệ như hợp đồng thương mại, hôn nhân – gia đình, thừa kế, đầu tư… có một hoặc nhiều bên liên quan là cá nhân, tổ chức nước ngoài. Việc lựa chọn phương thức giải quyết phù hợp là yếu tố quan trọng nhằm đảm bảo quyền lợi các bên. Các phương thức phổ biến bao gồm:

• Tòa án:

Theo Điều 664 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài có thể được giải quyết tại:

• • Tòa án Việt Nam nếu vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết theo pháp luật Việt Nam.
  • Tòa án nước ngoài nếu được quy định trong điều ước quốc tế hoặc có thỏa thuận giữa các bên.
• Trọng tài thương mại:

Các bên có thể lựa chọn giải quyết tranh chấp tại trung tâm trọng tài quốc tế hoặc trong nước, ví dụ như:

• • Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC).
  • Trung tâm Trọng tài Quốc tế Singapore (SIAC), Hồng Kông (HKIAC),…
• Hòa giải và thương lượng:
  • Hòa giải tự nguyện thông qua bên thứ ba trung lập hoặc hòa giải viên quốc tế.
  • Thương lượng trực tiếp giữa các bên mà không cần đến tổ chức trung gian. Đây là phương thức mềm dẻo, ít tốn kém.

4.2. Ưu và nhược điểm

Số liệu dẫn chứng: Theo Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) năm 2024, có tới 40% tranh chấp có yếu tố nước ngoài được giải quyết qua trọng tài, chủ yếu tập trung trong các lĩnh vực thương mại, đầu tư và xây dựng.

>>> Hãy để các luật sư của chúng tôi đồng hành cùng bạn trong mọi vấn đề pháp luật, mang lại sự an tâm và bảo vệ quyền lợi tối đa!

  Đặt lịch tư vấn

Thẩm quyền giải quyết tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài

5.1. Thẩm quyền của Tòa án Việt Nam

Theo quy định tại Điều 469 Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, Tòa án nhân dân Việt Nam có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài trong những trường hợp sau:

• Bị đơn là cá nhân cư trú, làm việc tại Việt Nam hoặc pháp nhân có trụ sở tại Việt Nam;
• Tranh chấp liên quan đến tài sản nằm trên lãnh thổ Việt Nam;
• Tranh chấp phát sinh từ các quan hệ pháp luật được xác lập, thực hiện tại Việt Nam;
• Vụ việc có liên quan đến quyền, nghĩa vụ của công dân, tổ chức Việt Nam được pháp luật bảo hộ.

Ngoài ra, các bên trong tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài có thể thỏa thuận lựa chọn Tòa án nước ngoài để giải quyết, nếu việc lựa chọn không trái với quy định của pháp luật Việt Nam, đặc biệt là các quy định về chủ quyền quốc gia, trật tự công cộng và nguyên tắc cơ bản của pháp luật.

5.2. Công nhận và thi hành phán quyết của cơ quan tài phán nước ngoài

Phán quyết của Tòa án nước ngoài hoặc phán quyết của trọng tài thương mại nước ngoài chỉ có hiệu lực và được thi hành tại Việt Nam nếu được Tòa án Việt Nam công nhận và cho thi hành theo trình tự luật định.

Căn cứ pháp lý bao gồm:

• Công ước New York năm 1958 về công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài, mà Việt Nam là thành viên;
• Các hiệp định tương trợ tư pháp song phương hoặc đa phương mà Việt Nam đã ký kết;
• Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, các điều khoản từ Điều 424 đến Điều 451 quy định cụ thể về trình tự, thủ tục công nhận và cho thi hành tại Việt Nam.

Tòa án Việt Nam có thể từ chối công nhận nếu:

• Phán quyết trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam;
• Việc giải quyết tranh chấp thuộc thẩm quyền riêng biệt của Tòa án Việt Nam;
• Bên bị thi hành không được thông báo hợp lệ hoặc không có cơ hội trình bày.

Số liệu dẫn chứng: Theo thống kê của Bộ Tư pháp năm 2024, khoảng 70% yêu cầu công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài tại Việt Nam có liên quan đến tranh chấp thương mại quốc tế, chủ yếu trong lĩnh vực xây dựng, logistics, hợp đồng phân phối và mua bán hàng hóa quốc tế.

Thủ tục giải quyết tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài

Tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài là các tranh chấp mà trong đó có ít nhất một bên là cá nhân/tổ chức nước ngoài, hoặc đối tượng tranh chấp liên quan đến tài sản, sự kiện xảy ra ở nước ngoài. Đây là loại tranh chấp phức tạp, đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế có liên quan.

6.1. Các bước thực hiện

Bước 1: Nộp đơn khởi kiện hoặc yêu cầu trọng tài
Người khởi kiện cần xác định đúng cơ quan có thẩm quyền theo quy định tại Điều 470 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Tùy vào thỏa thuận giữa các bên, tranh chấp có thể được giải quyết tại:

• Tòa án nhân dân cấp tỉnh nơi bị đơn cư trú, đặt trụ sở, hoặc nơi có tài sản tranh chấp
• Trung tâm trọng tài thương mại (nếu có điều khoản trọng tài trong hợp đồng)

Bước 2: Thu thập chứng cứ hợp pháp
Người khởi kiện cần chuẩn bị các tài liệu chứng minh quyền và nghĩa vụ của các bên, bao gồm:

• Hợp đồng, phụ lục hợp đồng
• Thư tín, email, hóa đơn, chứng từ thanh toán
• Bằng chứng về việc vi phạm nghĩa vụ (nếu có)

Lưu ý: Các tài liệu từ nước ngoài cần được hợp pháp hóa lãnh sự (nếu cần) và dịch công chứng sang tiếng Việt.

Bước 3: Tham gia tố tụng hoặc trọng tài
Người khởi kiện, bị đơn hoặc người có quyền lợi liên quan cần tham gia phiên làm việc theo yêu cầu của tòa án hoặc trung tâm trọng tài. Trong tranh chấp có yếu tố nước ngoài, việc ủy quyền cho luật sư đại diện là cần thiết để đảm bảo quyền lợi, nhất là khi liên quan đến vấn đề áp dụng pháp luật nước ngoài hoặc điều ước quốc tế.

6.2. Hồ sơ cần chuẩn bị

• Đơn khởi kiện hoặc yêu cầu giải quyết tranh chấp
• Bản gốc hoặc bản sao có chứng thực của hợp đồng, chứng cứ liên quan đến giao dịch
• Tài liệu chứng minh yếu tố nước ngoài, ví dụ:
  • Giấy chứng nhận quốc tịch nước ngoài
  • Giấy đăng ký doanh nghiệp nước ngoài
  • Hộ chiếu, giấy tờ tùy thân hợp pháp
• Bản dịch công chứng tiếng Việt đối với tài liệu bằng tiếng nước ngoài
• Giấy ủy quyền cho luật sư hoặc người đại diện hợp pháp (nếu có)

Số liệu dẫn chứng

Theo báo cáo của Tòa án Nhân dân Tối cao năm 2024, có đến 55% hồ sơ tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài bị trả lại do người khởi kiện không cung cấp bản dịch công chứng của tài liệu tiếng nước ngoài hoặc chứng cứ không đầy đủ. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến việc trì hoãn hoặc từ chối thụ lý vụ án.

>>> Đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi và trải nghiệm dịch vụ pháp lý uy tín, nơi mọi vấn đề của bạn sẽ được giải quyết hiệu quả và nhanh chóng!

  Đặt lịch tư vấn

Tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài là một lĩnh vực pháp lý phức tạp, đòi hỏi sự am hiểu về cả luật quốc gia và quốc tế, theo Bộ luật Dân sự 2015 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Việc lựa chọn phương thức giải quyết, chuẩn bị hồ sơ, và xác định thẩm quyền đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi. Luật Thiên Mã, với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm, sẵn sàng hỗ trợ bạn tư vấn pháp lý, soạn thảo hồ sơ, và đại diện giải quyết tranh chấp. Hãy đặt lịch tư vấn ngay hôm nay để nhận giải pháp pháp lý tối ưu!