Khi một sự kiện bất ngờ xảy ra vượt ngoài khả năng kiểm soát – như thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh hay thay đổi chính sách pháp luật – các bên trong hợp đồng có thể được miễn trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ nếu đó là sự kiện bất khả kháng. Đây là yếu tố quan trọng để xác định trách nhiệm pháp lý và hướng giải quyết tranh chấp hợp đồng một cách công bằng.

Bài viết dưới đây, do Luật sư của Luật Thiên Mã biên soạn, sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm, điều kiện áp dụng và ví dụ thực tế về sự kiện bất khả kháng theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015. Để bảo vệ quyền lợi và xử lý tranh chấp hợp đồng một cách hiệu quả, hãy đặt lịch tư vấn ngay để được hỗ trợ bởi đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm!

Sự kiện bất khả kháng là gì?

1.1. Khái niệm sự kiện bất khả kháng

Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước được, và không thể khắc phục được dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép.

Khái niệm này được quy định tại Điều 156 Bộ luật Dân sự 2015, theo đó:

“Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép.”

Ví dụ:

• Thiên tai như bão, lũ lụt, động đất.
• Dịch bệnh nghiêm trọng (như đại dịch Covid-19).
• Chiến tranh, bạo loạn.
• Quyết định cấm vận hoặc đình chỉ hoạt động từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

1.2. Đặc điểm của sự kiện bất khả kháng

Một sự kiện được coi là bất khả kháng khi đáp ứng đầy đủ các đặc điểm sau:

• Tính khách quan: Xảy ra ngoài ý chí kiểm soát của các bên.
• Không thể lường trước: Vào thời điểm giao kết hợp đồng, các bên không thể dự đoán hợp lý về khả năng xảy ra của sự kiện.
• Không thể khắc phục được: Dù đã nỗ lực áp dụng mọi biện pháp, các bên vẫn không thể vượt qua trở ngại để thực hiện nghĩa vụ.

Khi xảy ra sự kiện bất khả kháng, bên vi phạm có thể được miễn trách nhiệm dân sự nếu chứng minh được sự kiện đó trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng (trừ khi có thỏa thuận khác trong hợp đồng).

Dẫn chứng thực tế: Theo báo cáo của Bộ Tư pháp năm 2024, có khoảng 20% tranh chấp hợp đồng dân sự tại Việt Nam liên quan đến sự kiện bất khả kháng, trong đó tập trung nhiều ở các ngành xây dựng, vận tải, xuất nhập khẩu — những lĩnh vực chịu ảnh hưởng nặng nề từ thiên tai, biến động chính trị hoặc chính sách kiểm soát nhà nước.

>>> Đặt lịch ngay để được tư vấn bởi đội ngũ luật sư hàng đầu, giúp bạn giải quyết mọi khó khăn pháp lý một cách hiệu quả!

  Đặt lịch tư vấn

Quy định pháp luật về sự kiện bất khả kháng

2.1. Cơ sở pháp lý

Theo Điều 351 Bộ luật Dân sự 2015, bên vi phạm nghĩa vụ dân sự không phải chịu trách nhiệm dân sự nếu chứng minh được rằng hành vi vi phạm xảy ra do sự kiện bất khả kháng, trừ khi có thỏa thuận hoặc pháp luật quy định khác.

Sự kiện bất khả kháng được hiểu là sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết.

Ngoài quy định của luật, các bên trong hợp đồng hoàn toàn có thể thỏa thuận cụ thể về:

• Những tình huống nào được coi là bất khả kháng;
• Thủ tục thông báo, bằng chứng cần cung cấp;
• Hướng xử lý như kéo dài thời hạn, tạm ngừng, chấm dứt hợp đồng hoặc miễn trách nhiệm.

Việc này giúp phòng ngừa rủi ro pháp lý và tạo cơ sở giải quyết tranh chấp rõ ràng hơn khi phát sinh.

2.2. Điều kiện áp dụng

Để được miễn trách nhiệm do sự kiện bất khả kháng, bên vi phạm phải chứng minh đồng thời các yếu tố sau:

1. Không thể lường trước được sự kiện tại thời điểm giao kết hợp đồng;
2. Sự kiện xảy ra là khách quan, không do lỗi hoặc sự can thiệp của bên vi phạm;
3. Không thể khắc phục hậu quả, dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và trong khả năng cho phép;
4. Có mối quan hệ nhân quả trực tiếp giữa sự kiện và việc không thực hiện được nghĩa vụ hợp đồng.

Ví dụ các sự kiện bất khả kháng phổ biến: thiên tai, dịch bệnh nghiêm trọng (như COVID-19), chiến tranh, bạo loạn, chính sách nhà nước thay đổi đột ngột làm cấm hoặc cản trở việc thực hiện nghĩa vụ hợp đồng.

Dẫn chứng thực tiễn: Theo Báo cáo của Tòa án Nhân dân Tối cao năm 2024, có tới 65% các vụ án dân sự liên quan đến sự kiện bất khả kháng được giải quyết căn cứ vào Điều 351 Bộ luật Dân sự 2015. Trong đó, phần lớn liên quan đến hợp đồng xây dựng, vận chuyển, cung ứng hàng hóa trong giai đoạn bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, thiên tai hoặc biến động chính sách xuất nhập khẩu.

>>> Đừng chần chừ, giải pháp pháp lý tốt nhất từ luật sư đang chờ bạn – đặt lịch tư vấn ngay hôm nay!

  Đặt lịch tư vấn

Sự kiện bất khả kháng trong hợp đồng

3.1. Vai trò trong hợp đồng

Sự kiện bất khả kháng là một trong những căn cứ quan trọng giúp miễn trách nhiệm dân sự cho bên không thể thực hiện nghĩa vụ hợp đồng do xảy ra sự kiện khách quan, bất ngờ và không thể khắc phục. Căn cứ tại Điều 351 Bộ luật Dân sự 2015, một bên không phải chịu trách nhiệm bồi thường nếu việc vi phạm nghĩa vụ là do sự kiện bất khả kháng.

Điều kiện để một sự kiện được coi là bất khả kháng bao gồm:

• Xảy ra khách quan, nằm ngoài kiểm soát của các bên;
• Không thể lường trước được tại thời điểm giao kết hợp đồng;
• Không thể khắc phục được hậu quả dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết.

Các sự kiện thường được xem là bất khả kháng trong thực tế: thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh, thay đổi chính sách pháp luật đột ngột, đình công quy mô lớn…

Lưu ý: Bên gặp sự kiện bất khả kháng có nghĩa vụ thông báo ngay cho bên kia và cung cấp bằng chứng hợp lý, như tài liệu pháp lý, thông báo từ cơ quan nhà nước, chứng từ chứng minh thiệt hại…

3.2. Điều khoản bất khả kháng trong hợp đồng

Để đảm bảo tính rõ ràng và phòng ngừa tranh chấp, hợp đồng nên quy định cụ thể điều khoản về bất khả kháng, trong đó nêu rõ:

• Danh mục các sự kiện được coi là bất khả kháng;
• Thời hạn và hình thức thông báo khi sự kiện xảy ra (ví dụ: trong vòng 5 ngày làm việc kể từ ngày phát sinh sự kiện);
• Biện pháp xử lý hậu quả: gia hạn thời gian thực hiện, tạm ngừng nghĩa vụ, hoặc chấm dứt hợp đồng nếu không thể tiếp tục;
• Cơ chế thỏa thuận lại nếu hợp đồng bị gián đoạn kéo dài.

Ví dụ thực tiễn: Trong hợp đồng cung ứng nguyên liệu giữa hai doanh nghiệp, nếu có điều khoản bất khả kháng và bên cung cấp bị ảnh hưởng bởi lệnh phong tỏa do dịch bệnh, họ có thể viện dẫn điều khoản này để xin gia hạn thời gian giao hàng mà không bị phạt vi phạm.

Ví dụ về sự kiện bất khả kháng

4.1. Các ví dụ thực tiễn

Sự kiện bất khả kháng là những sự kiện xảy ra ngoài ý chí của các bên, không thể lường trước được và không thể khắc phục dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết. Theo Điều 156 Bộ luật Dân sự 2015, nếu sự kiện bất khả kháng xảy ra, bên vi phạm nghĩa vụ có thể được miễn trách nhiệm dân sự nếu chứng minh được mối liên hệ nhân quả giữa sự kiện đó và việc không thực hiện nghĩa vụ.

Một số ví dụ điển hình:

• Thiên tai: Lũ lụt, động đất, bão lớn làm hư hỏng hạ tầng giao thông, khiến việc giao hàng bị gián đoạn hoặc không thể thực hiện theo hợp đồng mua bán.
• Chính sách pháp luật: Nhà nước ban hành lệnh cấm xuất khẩu một số loại hàng hóa (như gạo, khẩu trang, thuốc men trong giai đoạn khẩn cấp), khiến doanh nghiệp không thể thực hiện hợp đồng thương mại quốc tế đã ký.
• Dịch bệnh: Đại dịch COVID-19 dẫn đến lệnh phong tỏa, hạn chế đi lại, đóng cửa công trình xây dựng, khiến việc thực hiện hợp đồng thi công bị đình trệ hoặc gián đoạn kéo dài.

4.2. Ứng dụng trong thực tế

Ví dụ thực tiễn:

Công ty A ký hợp đồng cung cấp lô hàng điện tử cho đối tác nước ngoài. Tuy nhiên, trước ngày giao hàng, một cơn bão lớn xảy ra làm đóng cửa cảng biển trong nhiều ngày, không thể xuất hàng đúng hạn. Công ty A đã thông báo ngay cho bên mua kèm theo chứng từ xác nhận của cơ quan có thẩm quyền về việc phong tỏa cảng do thiên tai.

Trong trường hợp này, sự kiện bất khả kháng được áp dụng, Công ty A được miễn trách nhiệm bồi thường do không giao hàng đúng hạn, với điều kiện có thông báo kịp thời và chứng minh được hậu quả trực tiếp từ thiên tai.

Số liệu dẫn chứng: Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế năm 2024, có khoảng 30% tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế tại Việt Nam liên quan đến sự kiện bất khả kháng, chủ yếu do thiên tai và thay đổi chính sách pháp lý từ cơ quan quản lý.

>>> Liên hệ ngay để được hỗ trợ pháp lý tận tâm và chuyên nghiệp từ các luật sư, giúp bạn an tâm hơn trong mọi quyết định!

Đặt lịch tư vấn

Hậu quả pháp lý của sự kiện bất khả kháng

5.1. Miễn trách nhiệm

Theo quy định tại Điều 351 Bộ luật Dân sự năm 2015, trong trường hợp một bên không thực hiện đúng nghĩa vụ do xảy ra sự kiện bất khả kháng, bên đó được miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại, nếu có thể chứng minh sự kiện là khách quan, không thể lường trước và không thể khắc phục được.

Tuy nhiên, để được hưởng quyền miễn trừ trách nhiệm, bên vi phạm nghĩa vụ phải:

• Thông báo ngay cho bên còn lại về sự kiện bất khả kháng xảy ra;
• Chứng minh được mối quan hệ nhân quả trực tiếp giữa sự kiện bất khả kháng và việc không thể thực hiện nghĩa vụ;
• Áp dụng mọi biện pháp hợp lý để hạn chế thiệt hại.

Nếu không thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ trên, bên vi phạm có thể vẫn phải chịu trách nhiệm dân sự.

5.2. Quyền hủy hoặc gia hạn hợp đồng

Trong trường hợp sự kiện bất khả kháng kéo dài, làm cho việc thực hiện hợp đồng trở nên không còn khả thi hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng, các bên có quyền:

• Thỏa thuận chấm dứt hợp đồng, nếu tiếp tục thực hiện là không hợp lý;
• Thỏa thuận gia hạn thời gian thực hiện hợp đồng, nếu vẫn còn khả năng khắc phục và các bên mong muốn duy trì giao dịch.

Căn cứ pháp lý cho các giải pháp này được quy định tại Điều 420 Bộ luật Dân sự năm 2015. Trường hợp không đạt được thỏa thuận, các bên có thể yêu cầu Tòa án can thiệp nhằm đảm bảo cân bằng lợi ích và nguyên tắc thiện chí trong giao kết, thực hiện hợp đồng.

Số liệu dẫn chứng: Theo thống kê của Tòa án nhân dân tối cao năm 2024, có 55% trường hợp có yếu tố bất khả kháng được giải quyết theo hướng gia hạn thời gian thực hiện hợp đồng thay vì hủy bỏ, nhằm đảm bảo lợi ích lâu dài và tránh thiệt hại lớn cho các bên.

Cách xử lý khi xảy ra sự kiện bất khả kháng

Sự kiện bất khả kháng là những tình huống xảy ra ngoài ý chí của các bên, không thể lường trước và không thể khắc phục được, mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết. Khi sự kiện bất khả kháng xảy ra, bên chịu ảnh hưởng có thể được miễn trừ trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ hợp đồng theo quy định tại Điều 351 và Điều 420 Bộ luật Dân sự 2015. Tuy nhiên, để được áp dụng cơ chế này, bên vi phạm cần tuân thủ một số bước pháp lý cụ thể.

6.1. Các bước xử lý

Thứ nhất, thông báo ngay cho bên còn lại về sự kiện bất khả kháng. Đây là nghĩa vụ bắt buộc nhằm chứng minh sự thiện chí của bên gặp sự kiện. Việc thông báo cần kèm theo bằng chứng xác thực, chẳng hạn như:

• Văn bản xác nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền
• Báo cáo về thiên tai, dịch bệnh, chiến sự
• Tài liệu về thay đổi chính sách pháp luật gây trở ngại nghiêm trọng

Thứ hai, các bên có thể thỏa thuận sửa đổi, gia hạn hoặc chấm dứt hợp đồng trên cơ sở tình hình thực tế và hậu quả của sự kiện bất khả kháng. Điều này được pháp luật khuyến khích để giữ gìn quan hệ hợp đồng và giảm thiểu thiệt hại chung.

Thứ ba, trong trường hợp không thể đạt được thỏa thuận, bên bị ảnh hưởng có thể yêu cầu Tòa án can thiệp, đề nghị sửa đổi, tạm ngừng, chấm dứt hợp đồng hoặc miễn trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ.

6.2. Giải pháp phòng tránh

Để giảm thiểu rủi ro pháp lý và chi phí xử lý khi xảy ra sự kiện bất khả kháng, các bên nên thực hiện một số giải pháp sau:

• Thêm điều khoản bất khả kháng rõ ràng trong hợp đồng, trong đó cần:
  • Xác định cụ thể các loại sự kiện bất khả kháng được công nhận
  • Thời hạn thông báo
  • Nghĩa vụ của các bên trong và sau khi sự kiện xảy ra
  • Cơ chế sửa đổi hoặc chấm dứt hợp đồng
• Tham khảo ý kiến luật sư trước khi ký kết hợp đồng, đặc biệt trong các giao dịch quốc tế, hợp đồng dài hạn hoặc lĩnh vực chịu nhiều rủi ro từ yếu tố khách quan như xây dựng, vận tải, năng lượng, xuất nhập khẩu…

6.3. Dịch vụ tư vấn tại Luật Thiên Mã

Luật Thiên Mã cung cấp dịch vụ tư vấn toàn diện và chuyên sâu liên quan đến sự kiện bất khả kháng trong quan hệ hợp đồng:

• Đánh giá khả năng áp dụng cơ chế bất khả kháng theo quy định của Bộ luật Dân sự và pháp luật chuyên ngành
• Soạn thảo và rà soát hợp đồng, bổ sung điều khoản bất khả kháng hợp lý và phù hợp với thực tế từng ngành nghề
• Hỗ trợ soạn thảo thông báo, lập hồ sơ chứng minh sự kiện bất khả kháng, hướng dẫn quy trình đàm phán với đối tác
• Đại diện khách hàng làm việc với tòa án, trọng tài hoặc cơ quan nhà nước trong trường hợp phát sinh tranh chấp

Với đội ngũ luật sư nhiều kinh nghiệm và hiểu biết chuyên sâu về pháp lý hợp đồng, Luật Thiên Mã cam kết mang lại giải pháp hiệu quả, kịp thời và đúng quy định cho mọi tình huống bất khả kháng.

>>> Đặt lịch ngay để được tư vấn bởi đội ngũ luật sư hàng đầu, giúp bạn giải quyết mọi khó khăn pháp lý một cách hiệu quả!

  Đặt lịch tư vấn

Sự kiện bất khả kháng là yếu tố pháp lý quan trọng, giúp các bên được miễn trách nhiệm khi xảy ra sự kiện ngoài ý muốn, theo Bộ luật Dân sự 2015. Tuy nhiên, việc áp dụng và xử lý sự kiện bất khả kháng đòi hỏi sự hiểu biết pháp luật và chuẩn bị kỹ lưỡng để tránh tranh chấp. Luật Thiên Mã, với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm, sẵn sàng hỗ trợ bạn soạn thảo hợp đồng, tư vấn pháp lý, và xử lý tranh chấp liên quan đến sự kiện bất khả kháng. Hãy đặt lịch tư vấn ngay hôm nay để nhận giải pháp pháp lý tối ưu!