Người phạm tội lần đầu có được hưởng chính sách khoan hồng của pháp luật?
Trong thực tiễn xét xử, tình tiết “phạm tội lần đầu” thường được xem là yếu tố giảm nhẹ hình phạt, phản ánh chính sách nhân đạo và khoan hồng của Nhà nước ta đối với người phạm tội có thái độ hối cải. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào phạm tội lần đầu cũng được xem là ít nghiêm trọng hoặc đương nhiên được giảm nhẹ.
Bài viết này được Luật Thiên Mã biên soạn nhằm giúp bạn hiểu rõ thế nào là phạm tội lần đầu, điều kiện để được xem là tội phạm ít nghiêm trọng và cơ hội được hưởng chính sách khoan hồng của pháp luật.
>>> Đặt lịch ngay để được tư vấn bởi đội ngũ luật sư hàng đầu, giúp bạn giải quyết mọi khó khăn pháp lý một cách hiệu quả!
THẾ NÀO LÀ PHẠM TỘI LẦN ĐẦU THEO QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT?
Theo giải đáp tại mục 4 phần I Công văn số 01/2017/GĐ-TANDTC của Toà án nhân dân tối cao ngày 7/4/2017, phạm tội lần đầu được định nghĩa như sau “phạm tội lần đầu là từ trước đến nay chưa phạm tội lần nào. Nếu trước đó đã phạm tội và bị kết án, nhưng đã được xóa án tích hoặc chưa bị kết án, nhưng đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc chưa bị kết án, chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự nay bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong cùng lần phạm tội sau, thì không được coi là phạm tội lần đầu”. Công văn 01/2017 ban hành tại thời điểm BLHS 1999 đang có hiệu lực, giải thích những trường hợp người phạm tội được xem là đã xoá án tích quy định tại bộ luật này mà tiếp tục bị truy cứu trách nhiệm hình sự thì không được xem là phạm tội lần đầu.
Ngày 24/4/2018, Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao ban hành Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP. Tại khoản 2 điều 2 của Nghị quyết này quy định:
“Được coi là phạm tội lần đầu và có thể xem xét nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
- a) Trước đó chưa phạm tội lần nào;
- b) Trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự;
- c) Trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng;
- d) Trước đó đã bị kết án nhưng thuộc trường hợp được coi là không có án tích”.
Theo quy định của BLHS 2015, người được xoá án tích coi như chưa bị kết án (khoản 1 điều 69). Chỉ có hai trường hợp được coi là “không có án tích” theo quy định của BLHS. Thứ nhất là người đương nhiên được xoá án tích và có yêu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp thì được xác nhận là không có án tích (khoản 4 điều 70). Thứ hai là người dưới 18 tuổi bị kết án thuộc một số trường hợp quy định tại khoản 1 điều 107.
Như vậy đã có sự khác nhau trong định nghĩa “phạm tội lần đầu” ở Công văn giải đáp và Nghị quyết của TANDTC, quy định ở Nghị quyết 01/2018 nhìn chung có lợi hơn cho người phạm tội hơn so với giải thích ở Công văn. Có hai quan điểm chính trong vấn đề này như sau:
– Vì Nghị quyết 01/2018 có phạm vi áp dụng đối với các trường hợp tha tù trước thời hạn; còn Công văn 01/2017 giải đáp cụ thể về tình tiết giảm nhẹ “phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng”, đồng thời quy định về tình tiết giảm nhẹ này tại BLHS 1999 và BLHS hiện hành không thay đổi. Vậy nên đề nghị áp dụng quan điểm giải thích về “phạm tội lần đầu” theo Công văn số 01/2017/GĐ-TANDTC.
– Về giá trị pháp lý, Nghị quyết của HĐTP TANDTC là văn bản quy phạm pháp luật được quy định tại Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật; trong khi đó Công văn giải đáp chỉ mang tính tham khảo, hướng dẫn, không có tính bắt buộc. Đồng thời theo chính sách hình sự nước ta, khi có sự xung đột về pháp luật cần áp dụng quy định có lợi hơn cho người phạm tội. Vì vậy cần áp dụng quy định tại Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP để giải thích khái niệm “phạm tội lần đầu”.
PHẠM TỘI LẦN ĐẦU CÓ THUỘC TRƯỜNG HỢP ÍT NGHIÊM TRỌNG KHÔNG?
Câu trả lời là: Không phải tất cả các trường hợp phạm tội lần đầu đều thuộc loại tội phạm ít nghiêm trọng.
Theo quy định tại Điều 9 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), tội phạm được chia thành 4 loại dựa trên mức cao nhất của khung hình phạt:
- Tội phạm ít nghiêm trọng: Hình phạt tù đến 03 năm.
- Tội phạm nghiêm trọng: Từ trên 03 năm đến 07 năm tù.
- Tội phạm rất nghiêm trọng: Từ trên 07 năm đến 15 năm tù.
- Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng: Trên 15 năm, tù chung thân hoặc tử hình.
Vì vậy:
- Nếu một người phạm tội lần đầu nhưng hành vi đó chỉ bị truy cứu theo khung hình phạt tối đa đến 03 năm tù, thì có thể được xác định là phạm tội ít nghiêm trọng.
- Tuy nhiên, nếu hành vi phạm tội lần đầu nhưng thuộc nhóm có khung hình phạt cao hơn (trên 3 năm) thì không được xem là ít nghiêm trọng, dù là lần đầu vi phạm.
Ví dụ thực tế:
- Người A lần đầu trộm cắp tài sản dưới 2 triệu đồng, không có tổ chức, không gây hậu quả lớn → Có thể được xem là phạm tội lần đầu thuộc loại ít nghiêm trọng.
- Người B lần đầu buôn bán ma túy từ 100g trở lên → Mặc dù là lần đầu, nhưng do tính chất nguy hiểm cao → Không phải tội phạm ít nghiêm trọng.
>>> Đừng chần chừ, giải pháp pháp lý tốt nhất từ luật sư đang chờ bạn – đặt lịch tư vấn ngay hôm nay!
CÁC TRƯỜNG HỢP NÀO PHẠM TỘI LẦN ĐẦU NHƯNG VẪN BỊ XỬ LÝ NGHIÊM KHẮC?
Việc phạm tội lần đầu không đồng nghĩa với việc được khoan hồng hay xử lý nhẹ. Trong thực tiễn tố tụng hình sự, có nhiều trường hợp dù người phạm tội chưa từng có tiền án, tiền sự, nhưng vẫn bị xử lý nghiêm khắc vì những lý do sau:
- Phạm tội có tính chất đặc biệt nghiêm trọng hoặc gây hậu quả lớn
Dù là lần đầu phạm tội, nếu hành vi đó thuộc nhóm tội phạm đặc biệt nghiêm trọng (tù trên 15 năm, chung thân, tử hình) như: giết người, hiếp dâm trẻ em, buôn bán ma túy với số lượng lớn,… thì Tòa án vẫn có thể áp dụng mức hình phạt cao nhằm răn đe và bảo vệ xã hội.
- Phạm tội có tổ chức, có tính toán, chuẩn bị từ trước
Một số người lần đầu phạm tội nhưng hành vi được lên kế hoạch kỹ lưỡng, có đồng phạm, thể hiện mức độ nguy hiểm cao, thì cơ quan tiến hành tố tụng vẫn có thể xử lý nghiêm khắc do mức độ lỗi và ý thức chủ quan lớn.
- Phạm tội đối với người yếu thế hoặc gây phẫn nộ xã hội
Các hành vi như: hành hạ trẻ em, lừa đảo người già, xâm phạm phụ nữ mang thai,… thường bị xã hội lên án mạnh mẽ. Nếu phạm tội lần đầu nhưng gây bức xúc xã hội, việc áp dụng hình phạt nghiêm khắc là cần thiết để tạo tính răn đe.
- Phạm tội trong lĩnh vực ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, kinh tế lớn
Người phạm tội lần đầu trong các lĩnh vực như tham nhũng, rửa tiền, buôn lậu xuyên biên giới, phá hoại cơ sở hạ tầng quốc gia,… thường bị xử lý nặng do ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích công.
- Người phạm tội không thành khẩn, không hợp tác điều tra
Dù là phạm tội lần đầu, nhưng nếu người phạm tội chối tội, ngoan cố, gây cản trở hoạt động tố tụng thì sẽ không được hưởng các tình tiết giảm nhẹ, dẫn đến bị xử lý ở mức nghiêm khắc hơn.
CÁC CÂU HỎI THƯỜNG GẶP
- Phạm tội lần đầu có được hưởng án treo không?
Có thể, nếu đáp ứng đủ điều kiện về nhân thân tốt, không gây hậu quả nghiêm trọng và có nơi cư trú rõ ràng.
- Có cách nào chứng minh mình phạm tội lần đầu không?
Bạn có thể xin trích lục hồ sơ tiền án hoặc yêu cầu xác nhận chưa từng bị kết án tại cơ quan có thẩm quyền.
- Phạm tội lần đầu mà gây thiệt hại lớn có được giảm nhẹ không?
Tùy vào mức độ khắc phục hậu quả, thành khẩn khai báo, có thể được xem xét giảm nhẹ nhưng không đương nhiên.
- Làm sao biết tội mình bị khởi tố thuộc loại ít nghiêm trọng?
Dựa vào mức hình phạt tối đa của khung tội trong Bộ luật Hình sự, Luật Thiên Mã có thể giúp bạn tra cứu và xác định cụ thể.
- Nếu đã từng bị xử phạt hành chính thì còn được xem là phạm tội lần đầu không?
Có. Chỉ khi bạn đã từng bị kết án hình sự thì mới không được xem là phạm tội lần đầu.
Phạm tội lần đầu là tình tiết quan trọng để xem xét chính sách hình sự khoan hồng. Tuy nhiên, việc đánh giá còn phụ thuộc vào mức độ hành vi và hậu quả thực tế. Hiểu đúng – vận dụng đúng sẽ giúp người phạm tội có cơ hội tái hòa nhập sớm.
Hãy để đội ngũ luật sư hình sự của Luật Thiên Mã đồng hành cùng bạn trên hành trình pháp lý.
>>> Đừng để rắc rối pháp lý làm bạn kiệt sức, hao tiền và mất cơ hội! Đặt lịch tư vấn với Luật sư ngay hôm nay – chỉ một phí nhỏ, luật sư uy tín giúp bạn xử lý nhanh gọn. Hoàn phí khi dùng thuê luật sư trọn gói sau tư vấn. Thanh toán gấp để tư vấn pháp lý tránh thiệt hại thêm!
