Trong môi trường kinh doanh, tranh chấp là điều khó tránh khỏi – từ vi phạm hợp đồng, chậm thanh toán, đến chất lượng hàng hóa, dịch vụ không đảm bảo. Khởi kiện vụ án kinh tế là biện pháp pháp lý quan trọng giúp doanh nghiệp và cá nhân giải quyết tranh chấp một cách minh bạch, đúng pháp luật, đồng thời bảo vệ quyền lợi và uy tín trong hoạt động thương mại.

Bài viết dưới đây, do Luật sư tại Luật Thiên Mã biên soạn, sẽ phân tích căn cứ pháp lý, điều kiện khởi kiện và trình tự giải quyết tranh chấp theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Thương mại 2005. Nếu bạn đang cần xử lý tranh chấp trong lĩnh vực kinh doanh, hãy đặt lịch tư vấn tại Luật Thiên Mã để được hỗ trợ hiệu quả và kịp thời.

Khái niệm và cơ sở pháp lý của vụ án kinh tế

1.1. Vụ án kinh tế là gì?

Vụ án kinh tế (còn gọi là vụ án kinh doanh, thương mại) là tranh chấp phát sinh trong quá trình thực hiện hoạt động kinh doanh, thương mại giữa các tổ chức, cá nhân có đăng ký kinh doanh, hoặc giữa cá nhân, tổ chức với mục đích sinh lợi, được Tòa án giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự.

Theo Điều 30 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, Tòa án có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp về kinh doanh, thương mại, bao gồm nhưng không giới hạn ở:

• Tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ,
• Tranh chấp về phân phối, đại lý, ủy quyền thương mại, nhượng quyền,
• Tranh chấp giữa các thành viên công ty, hợp đồng góp vốn, chuyển nhượng vốn.

Vụ án kinh tế thường liên quan đến các hoạt động có yếu tố sinh lợi, đòi hỏi sự tuân thủ pháp luật thương mại, hợp đồng và tài chính.

1.2. Cơ sở pháp lý

Việc giải quyết vụ án kinh tế được điều chỉnh bởi các văn bản pháp luật sau:

• Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015: Là văn bản pháp luật quy định trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án, bao gồm quyền khởi kiện, thủ tục hòa giải, phiên tòa xét xử sơ thẩm, phúc thẩm…
• Luật Thương mại 2005: Điều chỉnh hoạt động thương mại giữa các thương nhân như mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đại lý, đấu giá, logistics, nhượng quyền thương mại…
• Bộ luật Dân sự 2015: Điều chỉnh nguyên tắc chung về hợp đồng, nghĩa vụ dân sự, bồi thường thiệt hại, và các quan hệ tài sản có liên quan.

Tùy theo bản chất tranh chấp, các luật chuyên ngành khác như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật Sở hữu trí tuệ… cũng có thể được áp dụng bổ trợ.

1.3. Phạm vi áp dụng

Vụ án kinh tế được áp dụng cho các tranh chấp phổ biến như:

• Hợp đồng mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ trong nước và quốc tế.
• Tranh chấp hợp đồng thuê kho, thuê mặt bằng sản xuất – kinh doanh.
• Hợp đồng tín dụng, bảo lãnh, thế chấp giữa doanh nghiệp và ngân hàng.
• Góp vốn, chuyển nhượng vốn trong doanh nghiệp.
• Tranh chấp về quyền, nghĩa vụ giữa các thành viên công ty.

1.4. Thực tiễn áp dụng

Theo báo cáo của Tòa án Nhân dân Tối cao năm 2024, các Tòa án trên cả nước đã thụ lý khoảng 45.000 vụ án kinh tế, tăng khoảng 8% so với năm 2023. Các tranh chấp thường xảy ra trong bối cảnh:

• Vi phạm hợp đồng kinh doanh,
• Không thanh toán đúng hạn,
• Không thực hiện đúng thỏa thuận phân chia lợi nhuận, nghĩa vụ góp vốn,
• Ảnh hưởng từ biến động kinh tế, thị trường, chính sách thuế và tài chính.

>>> Đừng để rắc rối pháp lý làm bạn kiệt sức, hao tiền và mất cơ hội! Đặt lịch tư vấn với Luật sư ngay hôm nay – chỉ một phí nhỏ, luật sư uy tín giúp bạn xử lý nhanh gọn. Hoàn phí khi dùng thuê luật sư trọn gói sau tư vấn. Thanh toán gấp để tư vấn pháp lý tránh thiệt hại thêm!

  Đặt lịch tư vấn

Các loại tranh chấp kinh tế phổ biến

2.1. Tranh chấp hợp đồng kinh doanh, thương mại

Đây là loại tranh chấp phổ biến nhất trong lĩnh vực kinh tế, thường phát sinh khi một bên vi phạm nghĩa vụ trong hợp đồng đã ký kết, bao gồm:

• Hợp đồng mua bán hàng hóa
• Hợp đồng cung ứng dịch vụ
• Hợp đồng đại lý, gia công, vận chuyển, bảo hiểm thương mại

Theo Điều 317 Luật Thương mại 2005, các tranh chấp này được giải quyết bằng thương lượng, hòa giải, trọng tài thương mại hoặc khởi kiện tại Tòa án.

Thống kê năm 2024 cho thấy, 60% vụ án kinh tế thuộc loại tranh chấp này.

2.2. Tranh chấp về thanh toán nợ

Loại tranh chấp này thường xảy ra khi:

• Một bên không thanh toán hoặc thanh toán chậm nghĩa vụ tài chính phát sinh từ hợp đồng kinh tế, giao dịch thương mại.
• Có tranh cãi về số tiền, lãi phạt, thời điểm thanh toán hoặc các điều kiện thanh toán.

Tranh chấp thanh toán nợ có thể xảy ra trong các lĩnh vực: xây dựng, phân phối hàng hóa, dịch vụ logistics, xuất nhập khẩu…

2.3. Tranh chấp về quyền sở hữu tài sản kinh doanh

Gồm các tranh chấp liên quan đến:

• Quyền sở hữu tài sản dùng trong hoạt động kinh doanh (máy móc, nhà xưởng, phương tiện…)
• Quyền sở hữu cổ phần, phần vốn góp giữa các thành viên, cổ đông trong công ty
• Tranh chấp trong việc chia tách, sáp nhập, giải thể doanh nghiệp, đặc biệt là trong doanh nghiệp gia đình hoặc công ty có yếu tố vốn góp phức tạp

Những tranh chấp này thường mang tính chất nội bộ nhưng tác động lớn đến hoạt động và tài chính của doanh nghiệp.

>>> Cơ hội thoát khỏi vòng xoáy mất tiền, mất sức và trì hoãn vì pháp lý! Đặt lịch tư vấn với Luật sư hôm nay – chỉ một phí nhỏ, bạn được luật sư hàng đầu hỗ trợ, bảo vệ lợi ích tối đa. Thanh toán ngay để thay đổi tình thế!

  Đặt lịch tư vấn

Thời hiệu khởi kiện vụ án kinh tế

Trong lĩnh vực kinh tế – thương mại, thời hiệu khởi kiện là một yếu tố mang tính quyết định, ảnh hưởng đến việc Tòa án có chấp nhận thụ lý vụ việc hay không. Việc hiểu và áp dụng đúng thời hiệu giúp doanh nghiệp, cá nhân bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình kịp thời và hiệu quả.

3.1. Quy định về thời hiệu

Theo Điều 429 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp hợp đồng trong lĩnh vực kinh tế là 2 năm, kể từ ngày người khởi kiện biết hoặc phải biết quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.

Áp dụng đối với:

• Tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa;
• Tranh chấp hợp đồng dịch vụ;
• Tranh chấp hợp đồng xây dựng, hợp đồng vận chuyển…

3.2. Cách tính thời hiệu

Thời hiệu không nhất thiết tính từ ngày ký hợp đồng, mà được tính linh hoạt từ:

• Ngày phát sinh tranh chấp, ví dụ: ngày bên kia không thanh toán đúng hạn;
• Ngày bên bị xâm phạm biết hoặc phải biết quyền lợi bị xâm phạm, trong trường hợp bên vi phạm cố tình che giấu hành vi vi phạm hoặc giao dịch phức tạp.

Lưu ý: Trong trường hợp có thương lượng hoặc hòa giải kéo dài, cần xem xét có gián đoạn thời hiệu hay không.

3.3. Trường hợp ngoại lệ

Một số lĩnh vực có thời hiệu riêng theo quy định chuyên ngành, ví dụ:

• Tranh chấp về hợp đồng bảo hiểm thương mại: thời hiệu 3 năm (Điều 30 Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022);
• Tranh chấp hợp đồng vận chuyển hàng hóa quốc tế theo Công ước quốc tế (CISG, CMR…): có thể chỉ áp dụng thời hiệu 1–2 năm, tùy quy định của điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia.

Do đó, khi xác định thời hiệu cần căn cứ vào tính chất hợp đồng, luật điều chỉnh và thỏa thuận của các bên.

Số liệu gần nhất: Theo báo cáo của TANDTC năm 2024, có khoảng 15% vụ án kinh tế bị từ chối thụ lý do hết thời hiệu khởi kiện – đây là tỷ lệ tương đối cao, đặc biệt trong các vụ án tranh chấp hợp đồng thương mại kéo dài.

Thủ tục khởi kiện vụ án kinh tế

4.1. Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện

Khi doanh nghiệp, tổ chức hoặc cá nhân phát sinh tranh chấp trong hoạt động thương mại, đầu tư, mua bán – có thể khởi kiện vụ án kinh tế tại Tòa án. Hồ sơ khởi kiện cần tuân thủ theo Điều 189 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, bao gồm:

• Đơn khởi kiện (ghi rõ yêu cầu, căn cứ khởi kiện, thông tin các bên)
• Hợp đồng kinh tế giữa các bên (có thể là hợp đồng mua bán hàng hóa, dịch vụ, xây dựng…)
• Chứng cứ chứng minh vi phạm nghĩa vụ hợp đồng, chẳng hạn:
  • Biên bản đối chiếu công nợ
  • Hóa đơn, phiếu giao nhận hàng hóa
  • Email, thông báo, văn bản xác nhận nghĩa vụ thanh toán

4.2. Nộp đơn tại Tòa án

Căn cứ theo Điều 37 và Điều 39 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015:

• Tranh chấp kinh tế thường thuộc thẩm quyền của Tòa án Nhân dân cấp tỉnh, nhất là nếu có yếu tố doanh nghiệp, thương mại hoặc tranh chấp phức tạp
• Một số vụ tranh chấp đơn giản, giá trị thấp có thể do Tòa án cấp huyện giải quyết theo quy định phân cấp của pháp luật
• Người khởi kiện nộp đơn tại nơi bị đơn đặt trụ sở hoặc nơi thực hiện hợp đồng, tùy thỏa thuận của các bên trong hợp đồng

4.3. Quy trình thụ lý và giải quyết

Sau khi tiếp nhận hồ sơ đầy đủ:

• Tòa án xem xét và thụ lý vụ án trong 5 ngày làm việc (Điều 191)
• Tiến hành hòa giải giữa các bên theo quy định tại Điều 202
• Nếu hòa giải không thành, vụ án sẽ được xét xử sơ thẩm, các bên có thể kháng cáo hoặc yêu cầu giám đốc thẩm nếu không đồng ý với bản án

Số liệu thực tế: Theo thống kê năm 2024 của Tòa án Nhân dân Tối cao, thời gian trung bình giải quyết vụ án kinh tế sơ thẩm là từ 6 đến 8 tháng, phụ thuộc vào mức độ phức tạp, số lượng tài liệu chứng cứ và thái độ hợp tác của các bên liên quan.

>>> Vấn đề pháp lý kéo dài khiến bạn mất việc, tốn tiền và kiệt sức? Đặt lịch tư vấn với luật sư giỏi ngay bây giờ! Chỉ một phí nhỏ, bạn được hỗ trợ tận tình, bảo vệ quyền lợi tối đa. Hoàn phí tư vấn khi thuê luật sư trọn gói. Điền form và thanh toán để gặp luật sư!

  Đặt lịch tư vấn

Điều kiện khởi kiện vụ án kinh tế

Khởi kiện vụ án kinh tế là quyền của cá nhân, tổ chức khi bị xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp trong các giao dịch thương mại. Tuy nhiên, để Tòa án thụ lý và giải quyết, vụ án phải đáp ứng các điều kiện cơ bản sau:

5.1. Chủ thể có quyền khởi kiện

Theo Điều 186 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, người khởi kiện phải là cá nhân, tổ chức có quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm trong hoạt động kinh doanh, thương mại. Chủ thể khởi kiện có thể là:

• Doanh nghiệp bị đối tác vi phạm hợp đồng, không thanh toán công nợ
• Cá nhân ký hợp đồng dịch vụ thương mại, mua bán hàng hóa
• Bên bị thiệt hại trong quá trình thực hiện nghĩa vụ kinh tế

5.2. Có chứng cứ chứng minh

Người khởi kiện phải cung cấp các chứng cứ xác thực để chứng minh yêu cầu khởi kiện là có căn cứ. Theo Điều 97 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, chứng cứ trong vụ án kinh tế có thể bao gồm:

• Hợp đồng kinh tế, hợp đồng mua bán, hợp đồng dịch vụ
• Hóa đơn, chứng từ thanh toán, biên bản giao nhận hàng hóa
• Biên bản đối chiếu công nợ, thư điện tử, thông báo vi phạm nghĩa vụ
  Việc thiếu chứng cứ là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến vụ án bị đình chỉ.

5.3. Còn thời hiệu khởi kiện

Theo quy định pháp luật, thời hiệu khởi kiện đối với tranh chấp hợp đồng kinh tế là 2 năm, kể từ ngày người khởi kiện biết hoặc phải biết quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.

Nếu quá thời hiệu, Tòa án có thể từ chối thụ lý hoặc đình chỉ vụ án.

Theo báo cáo năm 2024, khoảng 20% vụ án kinh tế bị đình chỉ do không cung cấp đầy đủ chứng cứ hoặc khởi kiện sau thời hiệu quy định. Việc hiểu rõ và tuân thủ đúng điều kiện khởi kiện là yếu tố quan trọng để bảo vệ quyền lợi trong các quan hệ kinh doanh.

Khó khăn và giải pháp khi khởi kiện vụ án kinh tế

6.1. Khó khăn trong thu thập chứng cứ

Trong thực tế kinh doanh, nhiều giao dịch được thực hiện bằng lời nói, qua email hoặc các ứng dụng chat mà không có hợp đồng văn bản rõ ràng. Việc thiếu tài liệu chính thức như hợp đồng, hóa đơn, biên bản bàn giao hay xác nhận công nợ khiến quá trình khởi kiện gặp khó khăn. Bên bị kiện có thể phủ nhận nghĩa vụ, làm phát sinh tranh chấp về nội dung và giá trị giao dịch.

6.2. Chi phí và thời gian xét xử

Khởi kiện vụ án kinh tế đòi hỏi doanh nghiệp phải ứng trước án phí, chi phí luật sư, giám định (nếu có), đồng thời phải mất nhiều thời gian theo đuổi vụ việc – có thể kéo dài từ 6 tháng đến vài năm tùy vào tính chất vụ án và thái độ hợp tác của các bên. Điều này ảnh hưởng đến dòng tiền và chiến lược kinh doanh, đặc biệt đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

6.3. Giải pháp đề xuất

Để xử lý hiệu quả tranh chấp kinh tế, doanh nghiệp cần:

• Thuê luật sư thương mại ngay từ đầu để tư vấn cách thức khởi kiện, thu thập chứng cứ thay thế (như sao kê ngân hàng, email, tin nhắn…);
• Tận dụng các cơ chế giải quyết thay thế như hòa giải tại Tòa hoặc trọng tài thương mại – những kênh được đánh giá nhanh hơn, linh hoạt hơn và ít hình thức hơn so với tố tụng thông thường;
• Chủ động lưu trữ hồ sơ giao dịch đầy đủ, nhất là hợp đồng và văn bản thể hiện nghĩa vụ thanh toán, thời hạn thực hiện nghĩa vụ…

Theo thống kê năm 2024, có khoảng 35% vụ án kinh tế được giải quyết thành công thông qua hòa giải trước khi đưa ra xét xử, phần lớn là nhờ sự hỗ trợ pháp lý chuyên nghiệp trong giai đoạn chuẩn bị.

6.4. Dịch vụ tư vấn tại Luật Thiên Mã

Luật Thiên Mã cung cấp dịch vụ pháp lý trọn gói trong việc giải quyết tranh chấp kinh tế:

• Tư vấn chiến lược xử lý tranh chấp và hướng khởi kiện hợp lý;
• Soạn thảo đơn khởi kiện, thu thập và đánh giá chứng cứ;
• Đại diện doanh nghiệp tham gia thương lượng, hòa giải hoặc tố tụng tại tòa/trọng tài;
• Hỗ trợ thi hành án và xử lý các rủi ro pháp lý liên quan.

Với kinh nghiệm xử lý hàng trăm vụ tranh chấp hợp đồng, nợ xấu, vi phạm nghĩa vụ thanh toán…, Luật Thiên Mã là đối tác pháp lý đáng tin cậy giúp doanh nghiệp bảo vệ quyền lợi một cách hiệu quả, tiết kiệm và đúng pháp luật.

>>> Đừng để rắc rối pháp lý làm bạn kiệt sức, hao tiền và mất cơ hội! Đặt lịch tư vấn với Luật sư ngay hôm nay – chỉ một phí nhỏ, luật sư uy tín giúp bạn xử lý nhanh gọn. Hoàn phí khi dùng thuê luật sư trọn gói sau tư vấn. Thanh toán gấp để tư vấn pháp lý tránh thiệt hại thêm!

  Đặt lịch tư vấn

Khởi kiện vụ án kinh tế là công cụ pháp lý quan trọng để bảo vệ quyền lợi trong các tranh chấp kinh doanh, thương mại, được quy định rõ trong Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Thương mại 2005. Để đảm bảo khởi kiện hiệu quả, các bên cần chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, tuân thủ thời hiệu và tham khảo ý kiến luật sư. Hãy liên hệ Luật Thiên Mã để được tư vấn chuyên sâu.