Khi tranh chấp phát sinh và không thể tự thương lượng, khởi kiện dân sự là con đường pháp lý quan trọng để cá nhân, tổ chức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ điều kiện khởi kiện, thủ tục nộp đơn, thẩm quyền giải quyết hay cách chuẩn bị chứng cứ sao cho đúng quy định pháp luật.

Bài viết dưới đây, được biên soạn bởi Luật sư tại Luật Thiên Mã, sẽ giúp bạn làm rõ các quy định về khởi kiện dân sự theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 và Bộ luật Dân sự 2015. Nếu bạn đang đứng trước một tranh chấp pháp lý và cần được hướng dẫn cụ thể, hãy đặt lịch tư vấn tại Luật Thiên Mã để được hỗ trợ kịp thời và chuyên sâu.

Khái niệm và cơ sở pháp lý của khởi kiện dân sự

1.1. Khái niệm khởi kiện dân sự

Khởi kiện dân sự là hành vi pháp lý do cá nhân, cơ quan, tổ chức thực hiện bằng cách nộp đơn yêu cầu Tòa án giải quyết một tranh chấp hoặc yêu cầu dân sự theo trình tự tố tụng. Mục đích của việc khởi kiện là nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm hoặc có tranh chấp.

Theo Điều 4 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, “cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền khởi kiện vụ án, yêu cầu Tòa án có thẩm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình hoặc của người khác theo quy định của pháp luật”.

Khởi kiện dân sự bao gồm nhiều lĩnh vực như: tranh chấp tài sản, hợp đồng, hôn nhân – gia đình, lao động, kinh doanh – thương mại, và các yêu cầu công nhận quyền dân sự.

1.2. Cơ sở pháp lý

Việc khởi kiện dân sự được điều chỉnh bởi hệ thống pháp luật chặt chẽ, bảo đảm quyền tiếp cận công lý của người dân:

• Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015: Là văn bản pháp luật nền tảng, quy định chi tiết về trình tự, thủ tục khởi kiện, quyền và nghĩa vụ của các bên trong vụ án dân sự, thẩm quyền của Tòa án, nguyên tắc xét xử, thời hiệu khởi kiện, hình thức đơn khởi kiện…
• Bộ luật Dân sự 2015, Điều 5: Xác định quyền của cá nhân, tổ chức được yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền dân sự. Quyền này được thực hiện thông qua hành vi khởi kiện, yêu cầu Tòa án tuyên bố, buộc thực hiện nghĩa vụ, hoặc công nhận quyền của mình.

Theo thống kê của Tòa án Nhân dân Tối cao năm 2024, các Tòa án trên cả nước đã thụ lý khoảng 350.000 vụ án dân sự, tăng khoảng 5% so với năm 2023. Trong đó, số lượng vụ án liên quan đến tranh chấp đất đai, hợp đồng vay tài sản và chia thừa kế chiếm tỷ lệ cao.

>>> Thanh toán phí tư vấn hôm nay để nhận được giải pháp pháp lý tối ưu từ luật sư, bảo vệ quyền lợi của bạn một cách tốt nhất!

  Đặt lịch tư vấn

Điều kiện khởi kiện vụ án dân sự

2.1. Chủ thể có quyền khởi kiện

Theo Điều 186 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền khởi kiện khi:

• Quyền và lợi ích hợp pháp của họ bị xâm phạm.
• Có đủ năng lực hành vi dân sự để tham gia tố tụng hoặc thông qua người đại diện hợp pháp.

Ngoài ra, một số cơ quan như Viện kiểm sát, tổ chức xã hội cũng có quyền khởi kiện để bảo vệ lợi ích công cộng hoặc người yếu thế (người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi…).

2.2. Tranh chấp thuộc thẩm quyền Tòa án

Tòa án chỉ giải quyết những vụ việc thuộc thẩm quyền dân sự được quy định tại Điều 26 và 27 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Bao gồm:

• Tranh chấp về quyền sở hữu, nghĩa vụ hợp đồng, bồi thường thiệt hại, thừa kế, tài sản…
• Tranh chấp trong lĩnh vực hôn nhân – gia đình, kinh doanh – thương mại, lao động.

Ngoài ra, vụ án phải thuộc thẩm quyền xét xử theo cấp và lãnh thổ của Tòa án nơi thụ lý vụ việc.

2.3. Còn thời hiệu khởi kiện

Theo Điều 149 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu khởi kiện là khoảng thời gian mà người có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp.

• Ví dụ: Tranh chấp hợp đồng dân sự thường có thời hiệu khởi kiện là 03 năm kể từ ngày biết quyền lợi bị xâm phạm.
• Một số trường hợp pháp luật có quy định riêng về thời hiệu hoặc không áp dụng thời hiệu (như yêu cầu ly hôn).

Theo báo cáo năm 2024, có khoảng 15% vụ án dân sự bị từ chối thụ lý do hết thời hiệu khởi kiện, cho thấy việc nắm rõ thời hiệu là điều kiện quan trọng để bảo vệ quyền lợi trước Tòa án.

>>> Chỉ một cuộc hẹn với luật sư, mọi vấn đề pháp lý sẽ được giải quyết triệt để, tiết kiệm thời gian và chi phí cho bạn!

  Đặt lịch tư vấn

Thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự

Thời hiệu khởi kiện là khoảng thời gian mà người có quyền khởi kiện được pháp luật cho phép để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án. Nếu hết thời hiệu, yêu cầu có thể không được thụ lý, trừ một số trường hợp đặc biệt.

3.1. Quy định về thời hiệu

Theo Điều 429 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự thông thường là 2 năm, kể từ ngày quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm.

Thời hiệu này áp dụng cho hầu hết các tranh chấp về hợp đồng, tài sản, nghĩa vụ dân sự…

3.2. Trường hợp ngoại lệ

Một số tranh chấp có thời hiệu khác, nổi bật như:

• Yêu cầu bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng: thời hiệu là 3 năm kể từ ngày người bị thiệt hại biết hoặc phải biết về người gây thiệt hại và thiệt hại xảy ra (Điều 588 Bộ luật Dân sự 2015).
• Tranh chấp về quyền sử dụng đất: một số trường hợp không áp dụng thời hiệu theo hướng dẫn tại Nghị quyết 02/2023/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TANDTC.

3.3. Tính toán thời hiệu

Việc tính thời hiệu không đơn giản, cần xác định:

• Thời điểm người khởi kiện biết hoặc phải biết quyền lợi của mình bị xâm phạm;
• Thời gian bị gián đoạn, tạm ngừng, kéo dài do các yếu tố khách quan (như dịch bệnh, thiên tai, hoặc do bên có quyền khởi kiện chưa đủ năng lực hành vi…).

Số liệu gần nhất: Theo thống kê ngành Tòa án năm 2024, có khoảng 20% vụ án dân sự bị đình chỉ do không đáp ứng điều kiện về thời hiệu khởi kiện, cho thấy đây là một yếu tố pháp lý mang tính quyết định trong quá trình giải quyết tranh chấp.

>>> Đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi và trải nghiệm dịch vụ pháp lý uy tín, nơi mọi vấn đề của bạn sẽ được giải quyết hiệu quả và nhanh chóng!

  Đặt lịch tư vấn

Nộp đơn khởi kiện dân sự ở đâu

5.1. Thẩm quyền của Tòa án

Việc xác định đúng Tòa án có thẩm quyền là bước đầu tiên và quan trọng để khởi kiện thành công. Cụ thể:

• Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết hầu hết các vụ án dân sự thông thường như tranh chấp hợp đồng, bồi thường thiệt hại, chia tài sản… theo quy định tại Điều 35 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015.
• Tòa án nhân dân cấp tỉnh giải quyết các tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài, tranh chấp có giá ngạch lớn hoặc những vụ việc phức tạp theo Điều 37 của Bộ luật này.

5.2. Xác định Tòa án theo địa điểm

Sau khi xác định cấp xét xử phù hợp, người khởi kiện cần xác định đúng Tòa án có thẩm quyền theo lãnh thổ. Theo Điều 39 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, thông thường:

• Đơn khởi kiện được nộp tại Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, hoặc có trụ sở chính.
• Trong một số trường hợp đặc biệt (như tranh chấp về bất động sản), Tòa án nơi có tài sản tranh chấp mới có thẩm quyền xét xử.

5.3. Hồ sơ cần chuẩn bị

Hồ sơ khởi kiện cần đầy đủ các thành phần sau theo Điều 189 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015:

• Đơn khởi kiện (đúng mẫu theo hướng dẫn của Tòa)
• Tài liệu, chứng cứ chứng minh quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm
• Giấy tờ tùy thân của người khởi kiện (bản sao có chứng thực)
• Tài liệu liên quan khác như hợp đồng, biên bản làm việc, thư từ trao đổi, thông báo yêu cầu… (nếu có)

Số liệu thực tế: Theo báo cáo tổng kết công tác năm 2024 của ngành Tòa án, có đến 25% đơn khởi kiện dân sự bị trả lại do người khởi kiện nộp sai thẩm quyền hoặc thiếu hồ sơ chứng cứ hợp lệ. Điều này cho thấy, việc chuẩn bị kỹ lưỡng về hồ sơ và hiểu đúng quy định pháp luật là yếu tố then chốt để khởi kiện thành công.

Thủ tục khởi kiện dân sự

5.1. Nộp đơn khởi kiện

Theo Điều 189 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, cá nhân, tổ chức có quyền khởi kiện gửi đơn đến Tòa án có thẩm quyền. Đơn khởi kiện phải có các nội dung cơ bản như:

• Thông tin về nguyên đơn, bị đơn (họ tên, địa chỉ)
• Tóm tắt nội dung tranh chấp, yêu cầu khởi kiện
• Căn cứ pháp lý hoặc thực tế để bảo vệ quyền lợi
• Tài liệu, chứng cứ kèm theo (nếu có)

5.2. Thụ lý vụ án

Sau khi nhận được đơn, Tòa án xem xét tính hợp lệ của hồ sơ. Trong thời hạn 5 ngày làm việc, nếu đủ điều kiện, Tòa sẽ ra thông báo thụ lý vụ án và yêu cầu nộp tạm ứng án phí (Điều 191 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015).

5.3. Giải quyết vụ án

Vụ án dân sự sau khi được thụ lý sẽ trải qua các bước:

• Hòa giải bắt buộc: Khuyến khích các bên tự thỏa thuận trước khi đưa ra xét xử
• Xét xử sơ thẩm: Tòa án ra bản án hoặc quyết định giải quyết vụ án
• Xét xử phúc thẩm: Nếu có kháng cáo, vụ án sẽ được chuyển lên cấp trên để xét xử lại theo thủ tục phúc thẩm

Theo thống kê năm 2024, thời gian trung bình để giải quyết một vụ án dân sự sơ thẩm tại Việt Nam là khoảng 4–6 tháng, tùy vào tính chất, mức độ phức tạp của vụ việc và sự hợp tác của các bên đương sự.

Khó khăn và giải pháp khi khởi kiện dân sự

6.1. Khó khăn trong chuẩn bị hồ sơ

Một trong những trở ngại phổ biến khi khởi kiện dân sự là việc chuẩn bị hồ sơ không đầy đủ hoặc không đúng quy định. Nhiều nguyên đơn không xác định được loại tranh chấp, thời hiệu khởi kiện hoặc tòa án có thẩm quyền giải quyết. Bên cạnh đó, việc thiếu chứng cứ, tài liệu gốc hoặc giấy tờ hợp lệ khiến yêu cầu khởi kiện dễ bị trả lại hoặc kéo dài thời gian giải quyết.

6.2. Chi phí và thời gian

Thủ tục khởi kiện dân sự đòi hỏi người khởi kiện phải tạm ứng án phí, chi phí thẩm định, giám định, trưng cầu chuyên môn (nếu có). Trong khi đó, quá trình xét xử có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm, phụ thuộc vào tính chất vụ việc, số lượng đương sự và mức độ hợp tác giữa các bên. Đây là gánh nặng lớn đối với những người có hoàn cảnh kinh tế khó khăn.

6.3. Giải pháp đề xuất

Để tháo gỡ các vướng mắc trên, cần áp dụng các giải pháp thực tiễn sau:

• Tham khảo ý kiến luật sư ngay từ đầu: Giúp xác định chính xác yêu cầu khởi kiện, thẩm quyền giải quyết và soạn thảo đơn kiện đúng pháp luật.
• Tăng cường hòa giải, thương lượng trước khi khởi kiện: Theo báo cáo năm 2024, khoảng 30% vụ án dân sự được giải quyết thông qua hòa giải trước khi xét xử, góp phần tiết kiệm chi phí và thời gian đáng kể cho các bên liên quan.
• Đề xuất cải cách thủ tục tố tụng: Đơn giản hóa quy trình nộp đơn, ứng dụng công nghệ thông tin trong xét xử trực tuyến, thông báo điện tử để giảm thời gian và chi phí hành chính.

6.4. Dịch vụ tư vấn tại Luật Thiên Mã

Thiên Mã cung cấp dịch vụ hỗ trợ pháp lý toàn diện trong lĩnh vực tố tụng dân sự, bao gồm:

• Tư vấn sơ bộ khả năng khởi kiện, đánh giá chứng cứ và rủi ro pháp lý;
• Soạn thảo đơn khởi kiện và hồ sơ kèm theo đúng quy định;
• Hướng dẫn hoặc đại diện khách hàng trong quá trình thương lượng, hòa giải và xét xử tại tòa;
• Tư vấn chiến lược pháp lý phù hợp, đảm bảo tối đa quyền lợi cho thân chủ.

Với đội ngũ luật sư dày dạn kinh nghiệm và quy trình xử lý chuyên nghiệp, Luật Thiên Mã cam kết đồng hành cùng khách hàng trên từng bước của quá trình tố tụng, từ chuẩn bị ban đầu đến bảo vệ quyền lợi tại phiên tòa.

>>> Thanh toán phí tư vấn hôm nay để nhận được giải pháp pháp lý tối ưu từ luật sư, bảo vệ quyền lợi của bạn một cách tốt nhất!

  Đặt lịch tư vấn

Khởi kiện dân sự là quy trình pháp lý đòi hỏi sự am hiểu về Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 và Bộ luật Dân sự 2015 để bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Việc chuẩn bị hồ sơ, xác định thời hiệu và thẩm quyền Tòa án là yếu tố then chốt để vụ án được thụ lý và giải quyết hiệu quả. Để được hỗ trợ pháp lý chuyên sâu, hãy liên hệ Luật Thiên Mã để được tư vấn chi tiết.