Phát tán phần mềm độc hại không chỉ là hành vi nguy hiểm đe dọa đến an toàn dữ liệu và hệ thống thông tin, mà còn là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng. Trong thời đại công nghệ số phát triển mạnh mẽ, việc sử dụng và phát tán phần mềm độc hại – dù với mục đích phá hoại, trục lợi hay chỉ vì “thử nghiệm” – đều có thể bị xử lý hình sự. Nhiều cá nhân, tổ chức đã vướng vào vòng lao lý chỉ vì thiếu hiểu biết hoặc xem nhẹ hậu quả pháp lý của hành vi này. Vậy cụ thể hành vi phát tán phần mềm độc hại bị xử lý như thế nào theo quy định pháp luật hiện hành?
Trong bài viết dưới đây, các luật sư tại Luật Thiên Mã sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về hành vi phát tán phần mềm độc hại theo Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) và Luật An ninh mạng 2018. Nếu bạn đang có nhu cầu tư vấn pháp lý trong lĩnh vực công nghệ thông tin, an ninh mạng hoặc đang gặp rắc rối liên quan đến hành vi này, hãy đặt lịch tư vấn ngay để được hỗ trợ bởi đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm của chúng tôi – những người luôn sẵn sàng đồng hành và bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho bạn.
Phát tán phần mềm độc hại là gì?
Khái niệm pháp lý
Phát tán phần mềm độc hại là hành vi đưa hoặc truyền tải các chương trình, mã độc vào hệ thống máy tính, thiết bị điện tử của cá nhân, tổ chức khác nhằm mục đích gây thiệt hại, chiếm quyền kiểm soát, đánh cắp thông tin hoặc trục lợi bất chính.
Theo Luật An ninh mạng 2018 và Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), hành vi phát tán phần mềm độc hại có thể bị xử lý hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ và hậu quả gây ra.
Cụ thể, Điều 286 Bộ luật Hình sự quy định về tội “đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông”, bao gồm cả việc phát tán phần mềm độc hại gây rối loạn, cản trở hoạt động của hệ thống mạng hoặc chiếm đoạt thông tin cá nhân, dữ liệu quan trọng.
Các dạng phần mềm độc hại phổ biến
- Virus máy tính: Là mã độc tự nhân bản và lây lan khi người dùng thực hiện một thao tác nhất định (mở file, khởi chạy chương trình…). Virus thường làm hỏng dữ liệu, phá vỡ hệ điều hành hoặc gây chậm hệ thống.
- Ransomware (mã độc tống tiền): Mã độc mã hóa toàn bộ dữ liệu trong thiết bị nạn nhân, yêu cầu một khoản tiền chuộc (thường bằng tiền điện tử) để khôi phục quyền truy cập dữ liệu. Đây là loại phần mềm độc hại gây thiệt hại nghiêm trọng nhất hiện nay.
- Spyware (phần mềm gián điệp): Âm thầm ghi lại thông tin người dùng như mật khẩu, hoạt động truy cập, nội dung nhập liệu… sau đó gửi dữ liệu về máy chủ điều khiển từ xa.
Ngoài ra còn có trojan, worm, rootkit… nhưng virus, ransomware và spyware là các loại được sử dụng phổ biến trong các vụ tấn công nhằm chiếm đoạt thông tin, tài sản hoặc gây phá hoại.
Hành vi phát tán phần mềm độc hại
Hành vi phát tán có thể được thực hiện bằng nhiều hình thức:
- Gửi qua email: Tin tặc giả mạo email của cơ quan, doanh nghiệp hoặc cá nhân quen biết, đính kèm file chứa mã độc, dụ người dùng mở file để lây nhiễm.
- Tải lên website: Đăng tải phần mềm giả mạo (như phần mềm học tập, chỉnh sửa ảnh, hỗ trợ livestream…) chứa mã độc. Khi người dùng tải về và cài đặt, mã độc sẽ xâm nhập hệ thống.
- Thông qua thiết bị lưu trữ: USB, ổ cứng di động bị cài mã độc sẵn, khi cắm vào máy tính sẽ tự động lây nhiễm.
Mục đích của việc phát tán phần mềm độc hại thường bao gồm:
- Đánh cắp dữ liệu cá nhân hoặc tài khoản ngân hàng, email, mạng xã hội.
- Phá hoại hệ thống máy chủ, làm gián đoạn hoạt động doanh nghiệp, tổ chức.
- Tống tiền hoặc kiểm soát thiết bị để khai thác cho mục đích phi pháp như đào tiền ảo, spam quảng cáo, tấn công DDoS
Theo báo cáo của Bộ Công an năm 2024, Việt Nam ghi nhận:
- Hơn 12.000 vụ tấn công mạng liên quan đến phần mềm độc hại.
- Thiệt hại ước tính lên tới 15.000 tỷ đồng, bao gồm tổn thất dữ liệu, thiệt hại kinh doanh, và chi phí khắc phục hệ thống.
Trong đó, các vụ việc liên quan đến ransomware chiếm khoảng 35%, với nhiều doanh nghiệp bị gián đoạn hoàn toàn hoạt động do không thể truy cập dữ liệu.
>>> Đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi và trải nghiệm dịch vụ pháp lý uy tín, nơi mọi vấn đề của bạn sẽ được giải quyết hiệu quả và nhanh chóng!
Quy định pháp luật về phát tán phần mềm độc hại
- Cơ sở pháp lý
Hành vi phát tán phần mềm độc hại (malware) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo các văn bản pháp luật sau:
- Điều 286 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017):
Quy định về tội phát tán chương trình tin học gây hại, áp dụng với người nào cố ý phát tán phần mềm độc hại gây ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thống thông tin, làm lộ, mất, thay đổi, phá hoại dữ liệu hoặc cản trở hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
- Luật An ninh mạng 2018:
Đặt ra các nguyên tắc bảo vệ an ninh mạng quốc gia, nghiêm cấm hành vi tạo ra, phát tán mã độc, phần mềm gián điệp, hoặc các công cụ kỹ thuật để xâm nhập trái phép vào hệ thống thông tin của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
- Các hành vi bị cấm theo quy định pháp luật
- Phát tán phần mềm độc hại gây hậu quả nghiêm trọng, làm mất, thay đổi, vô hiệu hóa hoặc phá hủy dữ liệu điện tử.
- Sử dụng phần mềm độc hại để xâm nhập hệ thống thông tin, kiểm soát thiết bị, đánh cắp dữ liệu hoặc gây gián đoạn hoạt động.
- Cung cấp, phát tán hoặc sử dụng chương trình trái phép có khả năng phá hoại hệ thống thông tin, đánh cắp thông tin cá nhân, tài khoản tài chính
Theo Tòa án Nhân dân Tối cao (2024), 70% vụ án liên quan đến phát tán phần mềm độc hại có bị cáo bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 286 Bộ luật Hình sự. Các dạng vi phạm phổ biến gồm:
- Gửi email chứa mã độc để đánh cắp thông tin tài khoản ngân hàng.
- Cài đặt phần mềm gián điệp trong ứng dụng điện thoại để thu thập dữ liệu cá nhân.
- Phát tán ransomware để mã hóa dữ liệu máy tính, sau đó tống tiền doanh nghiệp.
>>> Chỉ một cuộc hẹn với luật sư, mọi vấn đề pháp lý sẽ được giải quyết triệt để, tiết kiệm thời gian và chi phí cho bạn!
Mức hình phạt đối với hành vi phát tán phần mềm độc hại
(Căn cứ: Điều 286 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017)
Khung 1
Người nào cố ý phát tán chương trình tin học gây hại cho mạng máy tính, mạng viễn thông hoặc phương tiện điện tử thuộc một trong các trường hợp sau thì bị:
- Phạt tiền từ 50 triệu đến 200 triệu đồng, hoặc
- Phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm, hoặc
- Phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
- a) Thu lợi bất chính từ 50 triệu đến dưới 200 triệu đồng;
- b) Gây thiệt hại từ 50 triệu đến dưới 300 triệu đồng;
- c) Làm lây nhiễm từ 50 đến dưới 200 phương tiện điện tử hoặc hệ thống thông tin có từ 50 đến dưới 200 người sử dụng;
- d) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc kết án về tội này mà chưa được xóa án tích.
Khung 2
Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau thì bị:
- Phạt tiền từ 200 triệu đến 500 triệu đồng, hoặc
- Phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
- Có tổ chức thực hiện;
- Thu lợi bất chính từ 200 triệu đến dưới 500 triệu đồng;
- Gây thiệt hại từ 300 triệu đến dưới 1 tỷ đồng;
- Làm lây nhiễm từ 200 đến dưới 500 phương tiện điện tử hoặc hệ thống có từ 200 đến dưới 500 người sử dụng;
- Tái phạm nguy hiểm.
Khung 3
Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau thì bị:
- Phạt tù từ 07 năm đến 12 năm:
- Xâm nhập hoặc gây hại cho hệ thống dữ liệu bí mật Nhà nước, hệ thống thông tin quốc phòng, an ninh;
- Gây hại cho cơ sở hạ tầng thông tin quốc gia, tài chính – ngân hàng, giao thông;
- Thu lợi bất chính 500 triệu đồng trở lên;
- Gây thiệt hại 1 tỷ đồng trở lên;
- Làm lây nhiễm từ 500 phương tiện điện tử trở lên hoặc hệ thống có từ 500 người sử dụng.
Hình phạt bổ sung (Khoản 4)
Người phạm tội còn có thể bị áp dụng thêm:
- Phạt tiền từ 30 triệu đến 200 triệu đồng,
- Cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm
Hậu quả của hành vi phát tán phần mềm độc hại
Phát tán phần mềm độc hại (malware) là hành vi vi phạm pháp luật, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng không chỉ cho nạn nhân trực tiếp mà còn ảnh hưởng lớn đến toàn xã hội. Dưới đây là phân tích cụ thể về hậu quả của hành vi này:
- Đối với nạn nhân
Hành vi phát tán phần mềm độc hại có thể gây tổn thất nặng nề cho cá nhân và tổ chức, bao gồm:
- Mất dữ liệu quan trọng: Các phần mềm độc hại như ransomware có thể mã hóa hoặc xóa toàn bộ dữ liệu, làm gián đoạn hoạt động kinh doanh hoặc cá nhân.
- Thiệt hại tài chính: Nạn nhân thường phải chi tiền chuộc dữ liệu, đầu tư vào khôi phục hệ thống hoặc nâng cấp hạ tầng an ninh mạng.
- Ảnh hưởng đến uy tín: Doanh nghiệp bị tấn công mạng có thể mất lòng tin từ khách hàng, đối tác và thị trường, dẫn đến suy giảm giá trị thương hiệu hoặc mất cơ hội kinh doanh.
- Đối với xã hội
Không chỉ dừng lại ở cá nhân hay tổ chức, việc phát tán phần mềm độc hại còn gây hậu quả nghiêm trọng cho xã hội:
- Gây rối loạn an ninh mạng: Khi hàng loạt thiết bị bị kiểm soát hoặc tấn công cùng lúc, mạng lưới thông tin có thể bị tê liệt, ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của nhiều lĩnh vực.
- Đe dọa hệ thống thông tin quốc gia: Các phần mềm độc hại có thể xâm nhập hệ thống quan trọng như ngân hàng, hàng không, y tế, chính phủ, gây nguy cơ mất kiểm soát hoặc rò rỉ thông tin mật.
- Tăng chi phí khắc phục: Các cơ quan, doanh nghiệp và xã hội phải đầu tư nhiều hơn cho công tác phòng chống, điều tra và phục hồi hệ thống, làm gia tăng gánh nặng tài chính và kỹ thuật.
Số liệu minh họa
Theo báo cáo của Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm công nghệ cao (2024):
“60% doanh nghiệp nhỏ bị tấn công bởi ransomware phải chi từ 500 triệu đến 2 tỷ đồng để khôi phục dữ liệu và hệ thống.”
Con số này phản ánh rõ mức độ nghiêm trọng của thiệt hại, đặc biệt đối với các doanh nghiệp chưa có năng lực phòng thủ mạng mạnh mẽ
>>> Thanh toán phí tư vấn hôm nay để nhận được giải pháp pháp lý tối ưu từ luật sư, bảo vệ quyền lợi của bạn một cách tốt nhất!
Giải pháp pháp lý và phòng tránh phát tán phần mềm độc hại
Trong thời đại số, việc phát tán phần mềm độc hại (malware) không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng cho cá nhân và doanh nghiệp về tài sản, dữ liệu mà còn vi phạm pháp luật hình sự và dân sự. Việc nắm rõ các giải pháp pháp lý để xử lý và phòng tránh hành vi này là điều cần thiết nhằm bảo vệ an toàn thông tin và duy trì hoạt động kinh doanh ổn định.
Tư vấn pháp lý từ Luật Thiên Mã
Luật Thiên Mã cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý toàn diện trong lĩnh vực an toàn thông tin và phòng chống tội phạm công nghệ cao. Chúng tôi hỗ trợ:
- Đánh giá rủi ro pháp lý liên quan đến an toàn dữ liệu và hệ thống CNTT
- Tư vấn phương án xử lý khi bị phát tán phần mềm độc hại
- Hướng dẫn thu thập chứng cứ kỹ thuật số hợp lệ
- Tư vấn trách nhiệm dân sự, hình sự và các chế tài pháp lý liên quan
- Hỗ trợ soạn thảo hợp đồng bảo mật, điều khoản pháp lý trong thỏa thuận công nghệ
Vai trò của luật sư trong việc hỗ trợ nạn nhân và doanh nghiệp
Luật sư đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình:
- Tư vấn pháp lý khẩn cấp cho cá nhân/doanh nghiệp sau khi phát hiện bị tấn công
- Phối hợp với chuyên gia an ninh mạng để thu thập và bảo quản chứng cứ số hợp lệ
- Lập hồ sơ tố giác tội phạm hoặc khởi kiện bồi thường thiệt hại
- Tham gia đàm phán với bên liên quan, xử lý khủng hoảng truyền thông nếu có
- Đại diện khách hàng làm việc với cơ quan công an, Sở TT&TT, cơ quan điều tra
Vai trò của luật sư không chỉ dừng lại ở pháp lý, mà còn giúp doanh nghiệp bình ổn tâm lý và nhanh chóng phục hồi hoạt động.
Hướng dẫn khởi kiện hoặc tố cáo hành vi phát tán phần mềm độc hại
Nếu cá nhân hoặc doanh nghiệp bị thiệt hại do phần mềm độc hại, có thể thực hiện các bước sau:
- Thu thập chứng cứ: bản ghi log hệ thống, email, đường dẫn chứa mã độc, báo cáo kỹ thuật từ chuyên gia an ninh mạng.
- Xác định thiệt hại cụ thể: mất dữ liệu, thiệt hại kinh doanh, chi phí phục hồi…
- Tư vấn pháp lý từ luật sư để xác định hành vi có dấu hiệu hình sự (ví dụ: tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính theo điều 288 BLHS 2015).
- Soạn đơn tố giác tội phạm gửi đến Cục An ninh mạng (Bộ Công an), công an địa phương hoặc khởi kiện dân sự tại tòa án có thẩm quyền.
- Tham gia điều tra và bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong quá trình xử lý vụ việc.
Phòng tránh hiệu quả
Việc phòng tránh phần mềm độc hại cần được thực hiện đồng bộ giữa biện pháp kỹ thuật và pháp lý:
- Cài đặt phần mềm diệt virus và cập nhật hệ thống thường xuyên
- Sử dụng phần mềm chống mã độc có bản quyền, uy tín
- Thường xuyên cập nhật hệ điều hành và các ứng dụng
- Thiết lập cơ chế sao lưu dữ liệu tự động và phân quyền truy cập nội bộ
- Ký hợp đồng bảo mật với đối tác công nghệ
- Soạn thảo kỹ lưỡng các điều khoản bảo mật thông tin, cam kết xử lý sự cố
- Quy định rõ trách nhiệm pháp lý khi vi phạm nghĩa vụ bảo mật
- Lập biên bản kiểm tra kỹ thuật, kiểm soát truy cập và sử dụng phần mềm bên thứ ba
Luật Thiên Mã hỗ trợ tư vấn, rà soát và soạn thảo các hợp đồng bảo mật, hợp đồng cung cấp dịch vụ công nghệ thông tin phù hợp với từng lĩnh vực hoạt động, nhằm đảm bảo an toàn pháp lý cho doanh nghiệp.
>>> Nhanh tay đặt lịch tư vấn với luật sư của chúng tôi để được giải đáp mọi thắc mắc pháp lý, đảm bảo quyền lợi và sự an tâm cho bạn!
Phát tán phần mềm độc hại là hành vi nguy hiểm, gây thiệt hại nghiêm trọng cho cá nhân, doanh nghiệp và xã hội. Hiểu rõ quy định pháp luật và áp dụng biện pháp phòng tránh là cách tốt nhất để bảo vệ quyền lợi của bạn. Hãy để Luật Thiên Mã đồng hành cùng bạn! Liên hệ ngay hôm nay để được tư vấn chi tiết và chuyên nghiệp.
